جايگاه اصطلاح «شيعه اصوليّه» در گفتمان كلامى عبد الجليل قزوينى رازى‏ - صفحه 407

سلاجقه عراق و كردستان را شكل داده بودند.۱
ترسيم فشار سياسى بر اماميّه در اين دوره، علاوه بر اين كه از منابع مختلف امكان‏پذير است، از گزارش‏هاى خود عبد الجليل نيز قابل استنباط است. گزارش‏هاى عالم سنّى كه در كتاب نقض انعكاس يافته، نشان مى‏دهد كه در دوره سلطان ملك‏شاه و وزير وى خواجه نظام الملك طوسى، يعنى اندكى پيش‏تر از زمان مؤلّف، سختگيرى‏هاى شديدى بر شيعيان مى‏شده است. در نقض، چند نمونه از سختگيرى حاكمان وقت بر دانشمندان شيعه در رى، از قول عالم سنّى نقل شده كه اغلب آنها با تحريك بزرگان مذاهب حنفى و شافعى صورت گرفته است. البتّه از آن رو كه عبد الجليل در كتابش تا حد مبالغه‏آميزى تلاش مى‏كند كه روابط خود با حاكمان را نيكو جلوه دهد، در بسيارى از موارد نسبت به برخوردهاى تند و قهرآميز سلجوقى، چشم‏پوشى مى‏كند.۲
صاحب فضائح در جايى در باره دوره سلطان ملك‏شاه مى‏گويد: «و در رى هر كه دعوى دانشمندى از اينها كردى چون: حسكا بابويه، بو طالب بابويه، ابو المعالى امامتى، حيدر زيارتى مكّى، على عالم، بو تراب دوريستى و خواجه ابو المعالى نگارگر و جز اينها از رافضيان شتّام، همه را بفرمود تا بر منبرها بردند، سرها برهنه كرده به بى‏حرمتى و استخفاف كه مى‏كردند برايشان و مى‏گفتند: شما دشمنان دينيد، و سابقان اسلام را لعنت مى‏كنيد، و شعارتان شعار ملحدان است، ايمان بياوريد تا اگر خواستند و اگر نه ايمان مى‏آوردند و از مقالت رفض بيزار مى‏شدند».۳ گزارش عبد الجليل در جاى ديگرى نشان مى‏دهد كه در آن دوره حتّى عالمان سنّى نيز از خوف شمشير سلطان، تقيّه مى‏كرده‏اند، چه رسد به عالمان شيعى. ۴

1.ر.ك: تاريخ دولت آل سلجوق، ص ۳۲۳ - ۳۸۴؛ سلسله‏هاى اسلامى، ص ۱۷۷ - ۱۸۳؛ تاريخ سلاجقة الروم فى آسياى الصغرى، فصل ۶ - ۸.

2.ر.ك: تاريخ تشيّع در ايران، ص ۵۰۵.

3.نقض، ص ۱۴۲.

4.ر.ك: همان، ص ۱۱.

صفحه از 426