معرفت خدا، توحيد و اسما و صفات از ديدگاه مرحوم عبد الجليل قزوينى‏ - صفحه 200

مسمّاى خود هستند و از اسم و نشانه بودن ساقط نمى‏شوند؛ زيرا خداوند متعال، آنها را نشانه خويش قرار داده است.
نكته مهمى كه يادآورى آن لازم است، اين كه علامت‏هايى كه به جعل الهى بر ذات الهى نشانه شده‏اند، نشانه‏هاى ذاتى نيستند؛ بلكه همان طور كه گفته شد، نشانه‏هاى جعلى هستند؛ يعنى اين گونه نيست كه ذات اين اسامى براى خداوند متعال، نشانه باشند و به صورت ذاتى و تكوينى، بدون اين كه مشيتى از سوى خداى سبحان بوده باشد، نشانه خدا شوند. پس حكايتگرى ذاتى ندارند و نمونه‏اى از ذات و وجود و كمالات خداوند متعال نيستند. در نتيجه، نمى‏توان گفت كه اسم، عينِ مسمّاست و وصف هم به هيچ وجه نمى‏تواند عينِ موصوف باشد.

ب. اقسام صفات‏

صفات خداوند متعال، دو قسم است: صفات ذات و صفات فعل.
روشن است كه مراد از اين تقسيم‏بندى، الفاظ و حروف نيست. از امام جواد عليه السلام سؤال شد: آيا اسما و صفات خداوند، خود اويند؟
امام جواد عليه السلام فرمود:
إن كُنتَ تَقُولُ «هىَ هُوَ» أى إنَّهُ ذُو عَدَدٍ وَ كَثرَةٍ فَتَعَالى اللَّه عَن ذلِكَ. وَ إن كُنتَ تَقُولُ: هذِهِ الصِّفاتُ وَ الأسماءُ، لَم تَزَل فَإنَّ «لَم تَزَل» مُحتَمِلٌ مَعنَيَينِ: فَإن قُلتَ: لَم تَزَل عِندَهُ فى عِلمِهِ وَ هُوَ مُستَحِقُّها فَنَعَم. وَ إن كُنتَ تَقُولُ: لَم يَزَل تَصويرُها وَ هِجاؤُها وَ تَقطيعُ حُرُوفِها، فَمَعاذَ اللَّه أن يَكُونَ مَعَهُ شَى‏ءٌ غَيرُهُ. بَل كانَ اللَّهُ وَ لا خَلقَ، ثُمَّ خَلَقَها وَسيلَةً بَينَهُ وَ بَينَ خَلقِهِ يَتَضَرَّعُونَ بِها إلَيهِ وَ يَعبُدُونَهُ. وَ هِىَ ذِكرُهُ، وَ كانَ اللَّهُ وَ لا ذِكرَ، وَ المَذكُورُ بِالذِّكرِ هُوَ اللَّهُ القَديمُ الَّذى لَم يَزَل. وَ الأسماءُ وَ الصِّفاتُ مَخلُوقاتٌ وَ المَعانى وَ المَعنِىُّ بِها هُوَ اللَّهُ الَّذى لا يَليقُ بِهِ الاختِلافُ وَ لا الائتِلافُ؛1
اگر منظورت از «خود او بودن» اين است كه خداوند تعدّد و كثرت دارد،

1.الكافى، ج ۱، ص ۱۱۶؛ التوحيد، صدوق، ص ۱۹۳؛ بحار الأنوار، ج ۴، ص ۱۵۳.

صفحه از 216