امام‌الحرمين هم نقل نموده است ـ چيزى بيشتر از نشان دادن تعارض در اين اخبار و ترجيح ظنى برخى خلفا بر برخى ديگر نيست. ^۱
در حالى كه اعتقاد به عدالت و امامت عموم اصحاب را اعتقاد جمهور مسلمانان خوانده‌اند، در تعيين حدود و مفهوم عدالت و مصاحبت به زحمت افتاده‌اند؛ به‌گونه‌اى اظهار نظر كرده‌اند كه احياناً تصوّر مى‌شود صحابى بودن، از نبوّت هم برتر است؛ به‌عنوان مثال و به موجب پاره‌اى از اين اخبار، قصد خطا و سهو و بقاء بر آن ـچون ماجراى تلقيح نخل يا قصد أخذ فديه درباره اسراى بدر ^۲ ـ حتّى براى پيامبر صلی الله علیه و آله محتمل است! در برابر، از سويى براى برخى اصحاب ـ چون عمر ـ انواعى از موافقات و نزول قرآن، اصابات، نخستين طرف مصافحه خدا در قيامت ^۳ و مانند آن نسبت داده‌اند و امّت و اجماعش معصوم شمرده شده است.
از سوى ديگر، عصمت اصحاب را منتفى مى‌دانند و از طرفى، انحراف عمدى اصحاب از خط عدالت و خيرخواهى را محال مى‌پندارند. در حالى كه نه‌تنها حديث مرسل صحابى، بلكه سخن او را نيز ـ چون حديث مرفوع ـ حكم شرع مى‌دانند و حتّى رأى صحابى را بر روايتش مقدّم به‌حساب آورده‌اند.
برخى دانشمندان، از عدم حجيّت قول اصحاب سخن گفته‌اند. ^۴ شوكانى گويد:
خداوند براى اين امّت جز پيامبر صلی الله علیه و آله كسى را نفرستاده و صحابه و ديگران به‌طور مساوى به تبعيت از آيين آن حضرت صلی الله علیه و آله در قرآن و سنّت مكلّف‌اند و هركس جز اين گويد، به‌سخنى بى‌پايه و فرمانى غير از فرمان خدا قائل شده است. ^۵
به‌راستى، چگونه مى‌توان حكم خدا و رسول صلی الله علیه و آله و بيان سنّت را در اعمال، آراء و اقوال كسانى يافت كه نخبگان ايشان به عدم اشراف بر قرآن و سنّت و يا عجز از