3ـ2ـ4) نخستين نظامنامه
به وجود آوردن امّتى واحد و دولتى قادر، بدون فراهم كردن امنيّتى همه جانبه و نظمى فراگير و از بين بردن كليه اختلافها ميسّر نبود. با هجرت مسلمانان به مدينه و تأسيس دولت، نياز به قانونى فراگير بود تا اختلافها و نزاعها را از بين برد و نظم و امنيّت را حاكم كند.
پس از هجرت، بافت اجتماعى مدينه بيش از پيش، ناهمگون شده بود و وجود اقوام و قبايل و طوايف گوناگون و متعدّد در آن، مانعى جدّى بر سر راه امّت و دولت بود. از يك‌سو، مهاجران كه اهل مكّه بودند و خلق و خوى و آداب و رسوم خود را داشتند و از ديگر سو، انصار كه اهل مدينه بودند و بر آداب و تربيتى ديگر بودند. علاوه بر اين، ميان خود مهاجران (قبايل و طوايف مختلف) و ميان خود انصار (قبايل اوس و خزرج و طوايف گوناگون آنها) اختلافهايى بود. يهوديان مدينه نيز با اين امّت و دولت در تعارض بودند.
پيامبر خدا صلی الله علیه و آله در همان سال نخست، پيمان عمومى مدينه (نخستين نظامنامه) را اعلام كرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله اين پيمان را براى مهاجران و انصار از يك‌سو و يهوديان مدينه از سوى ديگر تدوين كرد و يهوديان را در دين و دارايى خويش آزاد گذاشت و شرطهايى براى آنان قرار داد ۱ در آغاز اين نظامنامه چنين آمده بود: «به نام خداوند بخشنده مهربان، اين نامه‌اى است از محمّد پيامبر خدا صلی الله علیه و آله ميان مومنان و مسلمانان قريش و يثرب و كسانى كه از ايشان پيروى كنند و به آنان بپيوندند و همراهشان كارزار كنند. ايشان امّتى واحدند و از امّتهاى ديگر جدايند.» ۲ بااين جهت‌گيرى، حدّ و حدود و ضوابط لازم براى شكل‌گيرى دولت مدينه اعلام شد.
3ـ3) نظم و انضباط در مديريت سياسى ـ نظامى پيامبر
مسئوليت پيروان در برابر رهبران ايجاب مى‌كند كه هماهنگى كامل با آنان را
