بررسي ميزان تأثير روايات سبب نزول در تفسير - صفحه 211

«و إذ أخذ الله میثاق الذین أوتوا الكتاب لتبیّننّه للناس و لا تكتمونه».۱
اما جمعی از یهود از كتمان و تحریف آیات كتب آسمانی خویش بسیار شاد و مسرور بودند و دوست داشتند مردم آنان را به عنوان عالم و دانشمند ستایش كنند. آیه بعد در مقام پاسخ‌گویی به پندار غلط آنان است.
تعبیر «بمفازه من العذاب» نیز گواه آن است كه گروه مورد بحث، با صرف نظر از «شادمانی و علاقه به ستایش»، به خاطر اعمالشان، مستحق عذاب بوده‌اند؛ ولی با سرمستی و خوشی خود را از عذاب الهی، ایمن دانسته‌اند. خداوند می‌فرماید: این دلخوشی‌ها و سر مستی‌ها مانع عذاب آنان نیست. «مفازه» در لغت از ماده فوز به معنای نجات است؛۲ یعنی نجات و رهایی از عذابی كه گرفتار آن خواهند بود.

فهم نادرست از آیه، ریشه در بی توجهی به سیاق آیات از یک سو و تصور عمومیت در تعبیر «ما أتوا» از سوی دیگر است. روایت سبب نزول از واقعیتی پنهان _ كه از عهده ظاهر آیه بر نیاید و فهم درست آن منوط به دانستن آن باشد _ پرده بر نداشته است.
فضل عباس ذیل این‌ آیه ‌نوشته ‌است:
‌بیشترین خطا در باره اسباب نزول اهمال در سیاق آیات است.۳.
بدیهی است، آیه فوق مخصوص یهود یا منافقین صدر اسلام نیست، بلكه همه افرادی كه در همه عصرها و زمان‌ها، از عمل زشت خود شادمان می‌شوند و مردم را تحریک می‌كنند تا آنان را مورد تقدیر و ستایش خود قرار دهند، همگی مشمول این آیه هستند.۴
عبدالمنعم نمر می‌نویسد:
معلوم است كه این آیه هم بر منافقان و یهود تطبیق می‌شود و هم بر همه انسان‌هایی كه موضعی مشابه آنان داشتند. آیه در واقع یكی از امراض مهم اجتماع را درمان كرده است: اولاً، نشان می‌دهد كه خداوند متعال در هیچ برهه‌ای از زمان پیامبرش را رها نكرده است و ثانیاً، این آیه نمونه‌ای است برای كسانی كه دیگران را با اخباردروغ فریب می‌دهند و آنان را به فساد می‌كشانند و منحرف می‌كنند تا مورد مدح و ستایش نویسندگان واقع شوند.۵.

1.. سورۀ آل عمران، آیۀ ۱۸۷.

2.. مجمع البیان، ج۲، ص۹۰۸.

3.. اتقان البرهان، ج۱، ص۲۶۶

4.. لباب التأویل فی معانی التنزیل، ج۱، ص۳۰۸.

5.. علوم القرآن الکریم، ص۹۷

صفحه از 214