بررسي روايات فضايل و مثالب شهر قم - صفحه 149

صاحب کتاب تاریخ قم بر می‌گردد که علامه مجلسی از وی نقل می‌کند و ضمیر مستتر
هو در «روی» به برادر میانی شیخ صدوق برمی‌گردد و مرادش از اسانید، همان سند روایت قبل است.۱
2) بنا بر این، این سند نیز دارای همان جهات ضعف در سند قبلی است.

بررسی متن روایت

1) در این روایت، تقابل بین کوفیان و قمی‌ها مشهود است و روایت می‌گوید که کوفه مرکزیت علمی خود را از دست خواهد داد و این مرکزیت به قم منتقل خواهد شد و قم حجت خدا بر روی زمین خواهد بود و اگر قم نباشد، هر آینه زمین مردم را فرو می‌خورد و آن قدر پیش می‌رود که انکار حجت بودن قم باعث عذاب و نقمت است و قم را در جایگاه ولی خدا قرار می‌دهد.
2) بررسی مفهوم حجت و حجیت _ که در دو روایت پیشین مطرح شد _ مسأله مهمی است که واکاوی آن امری ضروری است. در لسان‌العرب تحت واژه الحُجَّة چنین می‌خوانیم:
البُرْهان؛ و قیل: الحُجَّة ما دُوفِعَ به الخصم؛ و قال الأَزهری: الحُجَّة الوجه الذی یكون به الظَّفَرُ عند الخصومة.۲.
3) نگاهی به کاربرد قرآنی و روایی حجه آن را دلیل قطعی و غیر قابل خدشه‌ای معرفی می‌کند که تبعیت از آن لازم است و تخطی از آن مستوجب عذاب است:
ِلئَلَّا یَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْكُمْ حُجَّةٌ.۳قلْ فَللهِ‏َِّ الحُْجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَئكُمْ أَجْمَعِین.۴رُسُلًا مُّبَشرِِّینَ وَ مُنذِرِینَ لِئَلَّا یَكُونَ لِلنَّاسِ عَلی اللهِ حُجَّةُ بَعْدَ الرُّسُلِ.۵
بنا بر این، حجت در قرآن تنها در باره معجزات، کتب آسمانی، پیامبران، براهین قطعی به کار رفته است.

1.. تاریخ قم، ص۲۶۸.

2.. لسان العرب، ج۳، ص۹

3.. ترجمه: تا این که برای مردم بر شما حجتی باشد (سوره بقره، آیه۱۵۰).

4.. ترجمه: بگو خداوند بر شما گواه روشنی دارد و اگر بخواهد همه شما را هدایت می‌‌کند (سوره نساء، آیه۱۶۰).

5.. ترجمه: بگو: «برهانِ رسا ویژه خداست، و اگر [خدا] می‏خواست قطعاً همه شما را هدایت می‏کرد» (سوره انعام، آیه۱۴۹).

صفحه از 151