جمع قرآن - صفحه 125

دستور ابوبكر و نيز تدوين رسمى مصحف به دست عثمان پيشتر در اواخر قرن نخست هجرى متداول بوده و زُهرى احتمالاً برخى از اين اخبار را از افرادى كه در اسانيد خود به آنها اشاره كرده، دريافت كرده است.
اين تاريخ گذارى از اساس با تاريخى كه ونزبرو و برتون براى اين روايات تعيين كرده اند متفاوت است. آنها ادعا مى كنند ممكن نبوده كه اين روايات پيش از آغاز قرن سوم مطرح شده باشند، زيرا پيش زمينه اين روايات از سويى، رسميت يافتن متن قرآن است كه به عقيده ونزبرو نمى توانسته قبل از پايان قرن دوم هجرى صورت گرفته باشد، و از سوى ديگر، تكوين نظريه اصول فقه است، كه به عقيده برتون آن نيز نمى توانسته پيش از اين زمان رخ داده باشد. بنابراين نظريات اين دو تن درباره خاستگاه روايات جمع قرآن، و تاريخى كه براى پيدايش آنها تعيين كرده اند، نقض و مردود مى شود. شوالى خطر تاريخ گذارى اين روايات را بر خود هموار نساخت، اما ادعا كرد كه روايت جمع قرآن ابوبكر ديرتر از روايت تدوين رسمى قرآن به دست عثمان جعل شده اند؛ ظاهرا وى برآن بود كه اخبار جمع قرآن ابوبكر در دوران عباسيان شكل گرفته است. اين فرضيه ها به يك ميزان غيرمنطقى اند.

نتيجه

ما نمى توانيم اثبات كنيم كه گزارش هاى مربوط به تاريخ قرآن به شاهدان عينى وقايع، چنان كه اظهار شده بازمى گردد. ما نمى توانيم مطمئن باشيم همه چيز واقعا همان گونه كه در روايات گزارش شده اتفاق افتاده است. با اين همه، بايد بپذيريم كه اخبار و گزارش هاى مسلمانان نسبت به آن زمانى كه دانشمندان غربى تاكنون فرض كرده اند، بسيار قديمى تر و به زمان وقايع ادعاشده نزديك ترند. شكى نيست كه اين گزارش ها حاوى نكاتى ظاهرا غيرقابل قبول يا اگر احتياطا را رعايت كنيم، بايد بگوييم نيازمند توضيح اند؛ امّا ديدگاه هاى غربى كه ادعا مى كنند گزارش هاى موجّه تر و از نظر تاريخى، معتبرتر به جاى روايات مسلمانان ارائه داده اند، مسلما از آنچه خود وانمود مى كنند، بسيار فاصله دارند.

صفحه از 126