نتايج به دست آمده از اين دو رويكرد جديد روش شناختى، به كارگيرى آنها را درباره روايات جمع قرآن مطلوب مى سازد. من يافته هاى اوليه خود را پيش تر در «نشست بين المللى حديث» كه در سال 1991 در آمستردام برگزار شد، مطرح كردم و خلاصه آن را در مقاله اى به زبان هلندى نوشتم. ۱ از آن زمان تاكنون، منابع جديدى در اختيار من قرار گرفته كه براى روزآمد كردنِ نظريات قبلى ام مفيد بوده؛ گو اين كه نتايج اصلى تغيير نكرده است.
تاريخ گذارى بدون در نظر گرفتن اِسناد
غربيان در پژوهش هاى گذشته با اين واقعيت روبه رو بودند كه قديمى ترين منبع شناخته شده كه روايات مربوط به تاريخ مصحف را گزارش كرده، صحيح البُخارى (متوفاى 256ق /870 م) است كه منبعى نسبتا متأخر است. اين فاصله تقريبا دويست ساله بين رويدادهاى ادعا شده و ثبت گزارش هاى مربوط در قالب منبعى مكتوب، مينگانا را به انكار اعتبار تاريخى آنها كشانده بود. همچنين ظهورِ ديرهنگام اين گزارش ها در منابع مكتوب، به گونه اى شگفت آور با فرضيه هاى وَنزبرو و برتون تطابق دارد كه معتقدند اين روايات در زودترين زمان ممكن در نيمه اوّل قرن سوم ساخته شده اند. با تمام اين احوال بايد گفت هم بر اساس منابعى كه تا سال 1977 قابل دسترس بوده اند و هم با استناد به منابعى كه بعدا در تصحيح و انتشار يافته اند، مى توان نشان داد اين فرضيه كه صحيح البخارى قديمى ترين منبع روايات جمع قرآن است، اشتباهى بيش نيست.
اجازه بدهيد نخست به بررسى منابعى بپردازيم كه روايات مربوط به جمع قرآنِ ابوبكر در آنها آمده است. من با صحيح البخارى شروع مى كنم كه غالبا مورد استناد قرار مى گيرد. اگر در صحيح البخارى يك روايت درباره جمع ابوبكر بيابيم، با سهولت مى توان پذيرفت كه بُخارى خود اين داستان را ساخته، يا از كسى ديگر ـ كه آن را جعل كرده ـ گرفته است؛ حال آن كه نه يكى، بلكه چهار روايت در صحيح البخارى مى يابيم؛ ۲ واقعيتى كه نُلدكه در 1860 ميلادى به آن اشاره كرده است. ۳ دانشمندان
1.H. Motzki, Do tradities over het ontstaan van de Korantekst: verzinsel of waarheid? In: M. Buitelaar H.Motzki De koran: ontstaan, interpretatie en praktijk, Muiderberg ۱۹۹۳, ۱۲ - ۲۹.
2.الجامع الصحيح، البخارى، ج۳، ص۶۶ ، ج۹، ص۶۵ .
3.. تاريخ قرآن، گوتينگتن نولد كه، ۱۸۶۰، ص۱۹۰.
