بازكاوى مفهوم حكمت
با توجه به پيوند نزديك ميان مفهوم حكمت با مفاهيم متعددى كه برخى از آنها در بالا مورد بحث قرار گرفت، يافتن معادل دقيقى براى آن دشوار است؛ ليكن ناگزير بايد بحث را به جايى رساند. براى اين كار، مى توان از تقسيم بندى پيشنهادى كورت رودولف سود جست. وى در تيپ شناسى مفهوم حكمت، آن را در سنت هاى مختلف جهانى به سه گونه مختلف تقسيم مى كند:
يك، حكمت به مثابه توانايى انسان شناختى و سازگارى با زندگى، كه گسترده ترين و كهن ترين معناى آن است؛
دو، سيستمى عقلانى، براى تفسير هستى؛
سه، تشخص يافتن حكمت و به صورت شخص درآمدن.
در برخى ۱ از نظام ها، حكمت عبارت از شخص و غالبا الهه حكمت است. اين نگرش را در فرهنگ هندو شاهديم كه در آن پراجناپراميتا، در نقش خداى خرد و به صورت انسانى داراى دو، چهار، شش، ده، و يا دوازده دست ظاهر مى شود. ۲ همين نگرش درباره حكمت در سنت يهودى ـ مسيحى نيز ديده مى شود و در متون مقدس، مانند: امثال سليمان، گاه، حكمت در كالبد انسانى پديدار مى شود و سخن مى گويد. ۳ همچنين در تسلاى فلسفه شاهديم كه بانوى حكمت در زندان بر بوئتيوس پديدار شده به او تسلى مى دهد. ۴ اين نوع نگاه به حكمت، در سنت يهودى ـ مسيحى نخستين بار در امثال سليمان آشكار مى گردد و بعدها به وسيله نويسندگان مسيحى به اوج خود مى رسد. ۵
گاه نيز مقصود از حكمت، نظامى عقلانى و تأملى است كه محصول اذهان پيچيده و باريك بين است كه مى كوشند تفسيرى براى نظام هستى پديد آرند. حكمت، به اين معنا، معادل فلسفه در فرهنگ يونانى است و حكيم، در اين فرهنگ، كسانى مانند افلاطون و ارسطو را در بر مى گيرد.
ليكن نوع سومى براى حكمت در تاريخ بشرى مى توان نشان داد؛ تجارب متراكم بشرى كه به انسان نحوه زيست درست و خوب و سعادتمندانه را مى آموزد و در بند تأملات عقلانى صرف نمى ماند. حكيم، در اين نگرش، مساوى با فيلسوف نيست و ميان اين دو تفاوتى وجود دارد كه فريتس ماوثنر (Fritz Mauthner) پس از تفكيك ميان حكمت به معناى حزم ودورانديشى عملى، و فلسفه، در اين قطعه به خوبى نشان داده است:
شوپنهاور يقينا فيلسوف بود، ليكن به سختى مى توان او را حكيم به شمار آورد. مونتنى حكيم
1.Wisdom, Kurt Rudolph, in The Encyclopedia of Religion, ed. Mircea Eliade, v. ۱۵, p. ۳۹۴.
2.Ibid, p. ۴۰۰.
3.Wisdom, E.M. Murphy, in The New Catholic Encyclopedia, v. ۱۴, p. ۷۹۰.
4.تسلاى فلسفه، ص۸۵ .
5.The Personification of Wisdom, Alice M. Sinnott, p. ۱.
