بيست و پنج روايت هستند ـ و روايات ناظر بر مصداق. دسته دومِ روايات در دو حوزه شيعه و اهل سنت اندك و انگشت شمارند.
1 ـ 1. روايات ناظر بر اصل قاعده
چنان كه اشاره شد، روايات ناظر بر بيان اصل قاعده، لسان مطلق دارند و گونه هاى مختلف بيان مراد را، اعم از ظاهر، نص، فحوا، خلاف ظاهر، محكم، متشابه، باطن، دلالت مضمونى، سياقى، موضوعى، مجموعى، روح عام و كلى و... شامل مى شوند؛ چنان كه نسبت به زمينه هاى مختلف آموزه هاى قرآنى، احكام، اخلاق و معارف نظرى و توصيفى، اطلاق دارند. ۱
2 ـ 1. روايات ناظر بر مصداق
چنان كه اشاره شد، در متون روايى شمار اندك و معدودى روايت ديده مى شود كه ناظر بر بيان مصداق هستند؛ احاديثى كه موافق يا مخالف قرآن دانسته شده اند.
عبداللّه بن عمر از ابن عباس و او از عمر نقل كرده كه پيامبر صلى الله عليه و آله بازماندگان مرده را از گريه بر او نهى كرد؛ چه مرده با گريه بر او معذب مى شود. اين سخن به گوش عايشه رسيد. او پس از ترحم بر عمر، به انكار آن پرداخت و متذكر شد:
به خدا سوگند هرگز پيامبر صلى الله عليه و آله چنين نگفته است؛ چه اين سخن مخالف آيه قرآن است: «وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى».۲
عايشه سه گروه از محدّثان را دروغگو توصيف كرد؛ از جمله آنها كسى است كه روايت كند محمد صلى الله عليه و آله پروردگار را ديد؛ چه اين سخن مخالف آيه قرآن است: «لاَّ تُدْرِكُهُ الْأَبْصَـارُ۳... وَ مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ ...»۴ـ.۵
شعبى روايت كرد كه پيامبر صلى الله عليه و آله براى زنى كه سه بار طلاق داده شود، حق مسكن و نفقه قرار نداد. اين سخن با انكار اسود بن يزيد مواجه شد؛ زيرا زنى كه سه بار طلاق داده شده، حق مسكن و نفقه دارد. وى با اشاره به كلامى از عمر مبنى بر اهتمام به كتاب خدا و سنت پيامبر صلى الله عليه و آله و ارزيابى سخن ديگران با آنها به اين آيه قرآن استناد كرد:
1.ر. ك: الرسالة، ص۲۲۴؛ كتاب الام، ج۷، ص۳۵۸؛ سنن الدارمى، ج۱، ص۱۴۶؛ الايضاح، ص۳۱۲؛ المحاسن، ج۱، ص۲۲۰ ـ ۲۲۱؛ تثبيت الامة، ص۹؛ قرب الاسناد، ص۹۲؛ جامع البيان، ج۲۵، ص۱۴۵؛ مسندالرويانى، ج۲، ص ۳۵۵؛ تفسير العياشى، ج۱، ص۸ ـ ۹؛ اختيارالرجال، ج۲، ص۴۸۹ ـ ۴۹۰؛ الكافى، ج۱، ص۶۹ ـ ۷۰، المعجم الكبير، ج۲، ص۹۷، ج۱۲، ص۲۴۴ و ج۱۹، ص۲۹۶؛ «رساله قطب راوندى»، ميراث حديث شيعه، دفتر پنجم، ص۲۶۹ـ۲۷۱؛ سنن الدار قطنى، ج۴، ص۱۳۳؛ مفتاح الجنة، ج۱، ص۲۱ ـ ۲۳؛ تذكرة المحتاج الى أحاديث المنهاج، ج۱، ص۲۷ ـ ۳۱.
2.صحيح البخارى، ج۲، ص۸۰ ـ ۸۱ ؛ صحيح مسلم، ج۳، ص۴۲؛ سنن ابى داود، ج۲، ص۶۵ .
3.سوره انعام، آيه۱۰۳.
4.سوره شورى، آيه۵۱ .
5.صحيح البخارى، ج۶ ، ص۵۰ .
