و نبلوكم بالشر و الخير فتنة؛ و شما را به خير و شرّ مى آزماييم.^۱
گاه نيز تنها در معناى سختى و منفى به كار برده مى شود، مانند:
انّما نحن فتنه فلا تكفر؛ كار ما فتنه است، مباد كافر شوى.^۲
تعابير قرآنى چون «الفتنة اشد من القتل»، ^۳ «الفتنة اكبر من القتل»، ^۴ «حتى لا تكون فتنة»، ^۵ «ابتغاء الفتنة»، ^۶ «قاتلوهم حتى لا تكون فتنة»، ^۷ «الا فى الفتنة سقطوا»، ^۸ «ان اصابته فتنة انقلب»، ^۹ «فتنة للظالمين» ^۱۰ ناظر به همين معناست. يكى از دعاهاى مؤمنان به درگاه خداوند نيز اين بوده است:
«ربنا لا تجعلنا فتنه للذين كفروا؛^۱۱پروردگارا ما را فتنه كافران مگردان.»
بدين ترتيب، معناى كليدى فتنه آزمايش و امتحان و سختى است. راغب، در اينجا، توضيح مى دهد كه گاه اين فتنه از سوى خداوند صورت مى گيرد و گاه از سوى انسان. هرگاه از سوى خداوند باشد، از سر حكمت و خردمندانه است و هرگاه از سوى انسان و بر خلاف فرمان خداوند باشد، بر خلاف آن است. از اين رو، خداوند در مواردى كه اين فتنه از انسان سر مى زند، او را ملامت مى كند، براى مثال مى فرمايد:
«و الفتنة اشد من القتل.
اين نكته اى كليدى است كه با دقت در آيات، درستى آن آشكارتر مى شود. در نتيجه، مترجم متون روايى بايد همواره اين معناى كليدى فتنه را مد نظر داشته باشد و آن را به گونه اى در ترجمه خود منعكس نمايد.
دو. واژه «انقلاب» در متون دينى ما به معنايى منفى به كار رفته است؛ براى مثال در قرآن كريم، از اين واژه براى بيان كفر پس از ايمان و رجعت به جاهليت بهره گرفته شده است. خداوند متعال در جريان جنگ احد ـ كه مسلمانان پس از شنيدن شايعه كشته شدن پيامبر اكرم دست از كارزار شستند و از ادامه جنگ باز ايستادند ـ آياتى نازل ساخت كه انقلاب، در آنها، به