حميده، همسر امام صادق(ع) كه درباره اش فرمود: «حميدة مصفّاة من الأدناس» ^۱ و امام باقر(ع) درباره اش گفت: «حميدة فى الدنيا محمودة فى الآخرة» ^۲ چطور؟ و زنان بافضيلت و كمال يافته بسيار ديگر؟!

حاصل سخن

حاصل سخن ما، پس از ذكر مقدّمات پنجگانه، اين است كه صرف نظر از بحث اعتبار سند اين احاديث، تسرّع در پذيرش دلالت آنها وجهى ندارد؛ زيرا با توجّه به اينكه دلالت حديث در امور تكوينى، زمانى پذيرفته است كه قطعى باشد، و از سوى ديگر، عقل در احاديث به معناى گونه گون آمده و عالمان دينى در معناى «نقصان عقل» احتمالات متعدّدى را مطرح كرده اند، و در احاديث ديگرى عقل زنان پذيرفته شده، چگونه مى توان مطلبى واضح و روشن از اين احاديث استفاده كرد؟
به تعبير ديگر، تعدّد معانى عقل در روايات، و تفسيرهاى مختلف از نقصان عقل، نه تنها ظهورى براى اين احاديثْ باقى نمى گذارد، بلكه آنها را مجمل نيز مى كند.
و نيز وجود زنان عاقل و انديشمند و پذيرش چنين امكانى در احاديث، نوعى معارضه را با اين روايات نشان مى دهد و برمبناى نويسنده«دفاع از حديث»، سندِ مستفيض معتبراست، مگر در موارد تعارض.
افزون براينها، از آنجا كه در مقاله مورد بحثْ به گفته هاى علّامه طباطبايى ـ ره ـ بسيار استنادشده، مناسب است در اينجا سخن علّامه را در پاسخ يكى از دانشمندان، بنگريم:

آيا قبول داريد كه حضرت زينب، مقام ولىِّ عهدى داشت؟ و اگر داشت(به علاوه بقيّه كارهايى كه به عهده اش بود)، نشان اين نيست كه در اسلام، زن، اگر لياقتش را داشته باشد، مى تواند پابه پاى مرد به پيش رود؟

جواب: هيچ گونه مدركى براى اين مسئله نيست و اساساً در اسلام، عنوانى