موسى بن جعفر(ع) ـ فى حديث طويل ـ قال:«يا هشام، كان اميرالمؤمنين(ع) يقول: ما عبداللّه بشىء أفضل من العقل وما تمّ عقل امرء حتى تكون فيه خصال شتى: الكفر والشر منه مأمونان، والرشد والخير منه مأمولان، وفضل ماله مبذول، وفضل قوله مكفوف، نصيبه من الدنيا القوت، لايشبع من العلم دهره، الذل أحبّ اليه مع اللّه من العزّ مع غيره، والتواضع أحب اليه من الشرف، يستكثر قليل المعروف من غيره، و يستقلّ كثير المعروف من نفسه، ويرى الناس كلّهم خيراً منه، وانّه شرّهم فى نفسه وهو تمام الأمر». ¹

۰.امام كاظم(ع) در سخنى طولانى فرمود:«اى هشام، اميرمؤمنان(ع) فرمود: خدا با سرمايه اى بهتر از عقل عبادت نشد. عقل آدمى، آنگاه تمام است كه ويژگيهايى چند را دارا باشد: كفر و شر از او به دور باشد؛ رشد و خير از او اميد رود؛ زيادتى اموالش بخشيده مى شود؛ از زيادتى سخن، خود نگه دارد؛ بهره اش از دنيا قوتِ زندگى است؛ روزگارش از دانش طلبى سيرنگردد؛ ذلّتِ با خدا بودن را بهتر از عزّتِ بى خدايى دوست مى دارد؛ فروتنى را از شرف، بهتر دوست دارد؛ كار خوب اندك را از ديگران بزرگ مى انگارد؛ نيكى فراوان خود را كم مى شمرد؛ ديگران را از خود بهتر مى بيند؛ و نزد خود، خودش را بدتر از همه مى داند؛ و اين، تمام سخن است.

حاصل، آنكه: اگر عقل در احاديثْ گاه معناى «تعقّل» دارد و گاه به معناى درك خوبى و بدى و گاه به معناى انتخاب خوبى و بدى است، و از سوى ديگر، در برخى احاديثْ مرادْ عقلِ طبيعىِ ذاتى است و در برخى ديگر، عقل اكتسابىِ تجربى، چگونه مى توان با روشن نساختنِ معناى عقل، در احاديثِ نقصان عقول زنان به داورى نشست و از آنها دفاع نمود و برپايه آنها حكم راند؟