و همچنين نقصاناتشان ، فى اَنفُسها نيست ، بلكه به حسب تسخير مُسَخِّر و تدبير مُدَبِّر قاهرى است كه انحاى تصرّفات مى كند در آنها به قدرت كامله خود ، و جارى مى گردانَد آنها را به حسب اراده و مشيت باهره خود . « ألا لَهُ الخَلْقُ وَالأمرُ تَبارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعالَمينَ » .^۱
و اختلاف كرده اند در اين كه غروب كه كرد ، چون مى شود ؟ بعضى بر آن اند كه ماهى فرو مى برد او را ، و بعضى بر آن اند كه فرو مى رود در عين حمئه ، و اقوال ديگرى نيز هست .

[ باز ، تطبيق عالم صغير به عالم كبير ]

و باز ، كوكبى مشاهده مى شود كه در حال غروب است ، كوكب ديگر مى بينيم همان وقت در مقابل او از افق شرق ، طالع مى شود و كوكب طالعه ، شروع در ارتفاع و تصاعد دارد و همچنين ، ديگرى به وسط السّماء رسيده و ديگرى در ربع غربى واقع شده و نزديك به غروب است . اين احوال نيز مشابه احوال خلق است در اين عالَم . مردى مى ميرد و ديگرى زنده مى شود و طفل است و آناً فآناً در نشو و نماست تا به جوانى مى رسد و ديگرى مابين پيرى و جوانى است [ و ديگرى ] به پيرى رسيده است .

[ باز تطبيق عالم صغير به عالم كبير ]

و باز ، چون كواكب را ملاحظه كنى ، مختلفة الاحوال اند . بعضى سعدند و بعضى نحس ، و برخى قوىّ النورند و بعضى ضعيف النّور ، و بعضى قريب از وسط فلك واقع اند و بعضى در اطراف فلك واقع اند ، و بعضى در شَرَف اند و بعضى در وبال اند .
همچنين ، اشخاص / 39 / اين عالم ، بعضى در سعادت اند و بعضى در نحوست ؛ بعضى در غِنا و توانگرى اند و بعضى در ذلّ درويشى اند و احتياج ، و بعضى در دولت و عُلوّند و بعضى در ذلّت و سقوط . پس همچنان كه مُدَبِّر عالم عُلوى تدبير نظام