ديدار كرده و مؤمن از دنيا رفته باشد. ¹
برخى از عالمان اصول، صحابه را كسانى دانسته اند كه مدتى طولانى هم نشين رسول خدا صلى الله عليه و آلهبوده اند. ² قرطبى افزوده است: حداقل در يك يا دو غزوه شركت كرده باشد. ³ در مقابل، برخى معتقدند، هر مسلمانى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله را (و لو يك بار) ديده باشد، صحابى است. ⁴
ابن اثير نوشته است:
بعضى از كسانى كه مجموعه «طبقات صحابه» را گردآورده اند، به كسى كه در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آلهزندگى مى كرده، گرچه پيامبر را نديده باشد و يا با وى سخنى نگفته باشد، صحابى اطلاق كرده اند. ⁵
و به همين دليل، تعداد صحابه را بالغ بر يكصد و چهارده هزار نفر دانسته اند. ⁶ ابن حجر عسقلانى ـ كه تعداد اصحابى را كه از آن حضرت حديث شنيده اند، بالغ بر يكصدهزار نفر مى داند ـ صحابه را كسى دانسته است كه پيامبر را ملاقات كرده ، ايمان آورده و مسلمان از دنيا رفته باشد. ⁷
نووى در مقدمه شرح مسلم مى گويد:
از اشتقاق كلمه صحابه از صحبه، معلوم مى شود كه اگر كسى لحظه اى با رسول اللّه معاشرت كرده باشد، به او صحابى مى گويند. ⁸
صحابه در فضاى نزول حضور داشتند و بسيارى از قراين و ملابسات را كه به دليل عدم ضبط و ثبت در مورد منع تدوين، و يا به لحاظ بى توجهى حاضران و عدم نقل و گزارش از دست رفته در اختيار داشتند و اين همه در فهم آيات مى تواند مؤثر باشد؛ به ويژه آن كه ديدگاه تفسيرى صحابه ـ كه بيشتر در حد دريافت هاى شخصى آنان بود ـ در شكل گيرى آراى تابعان و مفسران عهد تدوين تأثيرى مستقيم داشته است. بنابراين، آرا و افكار صحابه در تفسير قابل توجه است.
ميان قرآن پژوهان در حكم روايات صحابه اختلاف نظر ديده مى شود.
سيد ابن طاووس نوشته است:
هم اقرب علما بنزول القرآن. ⁹
و آقاى معرفت با استناد به آيه كريمه: «فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَـآلـءِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِى الدِّينِ