گفتنى است مواردى از دو يا چند شيخ نقل شده كه در شمار احاديث راوى اول آمده است. مجموع اين موارد را 26 مورد شمرده ايم كه بيست مورد از دو راوى، دو مورد از سه راوى ۱ و يك مورد نيز از شش شيخ ۲ حديث كرده است. غالب مواردى كه از دو راوى است، پدر صدوق و محمد بن حسن بن احمد بن وليد هستند.
و. علت كثرت نقل از پدر
همان طور كه در فهرست مشايخ ديده مى شود، بيشترين روايت صدوق از پدرش است كه يك نكته را در اين باره لازم به ذكر مى دانيم:
و آن اينكه در بيشتر موارد تحديث شيخ صدوق از پدرش شروع نقل «أبي تعداد رحمه اللّه» و مواردى نيز «حدثنا أبي رحمه اللّه» است دارد. تفاوت اين دو گونه تعبير شايد از اين جهت باشد كه شيخ صدوق تنها موارد «حدثنا» را از پدر خويش استماع كرده و بقيه را بايد از كتابهاى پدرش نقل كرده باشد. آنچه كه اين احتمال را بيشتر تقويت مى كند، دو مطلب ذيل است: ۳
يكى اينكه پدر صدوق متوفاى سال 329ق، است؛يعنى زمانى كه شيخ تقريباً 23 سال داشته است؛ لذا بعيد است كه اين همه حديث را آن هم تنها در يك كتاب از پدرش سماع كرده باشد، بويژه اينكه گفتيم شيخ صدوق التوحيد را به احتمال زياد پس از سال 355ق، و يا حتى سال 368ق، تأليف كرده است.
ديگر آنكه پدر صدوق داراى كتابى به همين نامِ بوده است ۴ و چه بسا صدوق بيشتر از اين كتاب نقل كرده باشد.
ز . علت عدم ترضّى بعضى مشايخ
آخرين مطلب درباره شيوخ صدوق در التوحيد، اين است كه ايشان پس از ذكر نام شيخى كه از او تحديث كرده است، عباراتى چون «رضى اللّه عنه» و «رحمه اللّه» آورده است كه از احترام خاص شيخ نسبت به آنها حكايت دارد
1.همان، ص ۱۷۲، ح ۶ و ص ۳۷۴، ح ۱۹.
2.همان، ص ۴۰۶، ح ۵.
3.رجال النجاشى، ج ، ص ۸۹ .
4.الذريعة، ج ۴، ص ۴۸۱.