حكومت سياه و ننگين خلفاى ستمگر اموى, بخصوص در دوره حكومت ظالمانه معاويه به اوج خود رسيد. اين پديده شوم, بيشترين تأثير را در بروز تعارضات و تضادها در حديث داشته و مى توان آن را علّت العلل تعارض اخبار دانست. ملا صدرا در شرح مقدمه مرحوم كلينى بر الكافى, از جمله چنين آورده است:
از اهداف نفسانى و خواست هاى دنيايى مر گروهى را كه دوستى مقام و سرورى, و به دست آوردن تمامى لذّات و خوشى ها, و نزديكى و تقرّب به فرمانروايان و زمامداران بر آنان چيره و مستولى شده است. لذا احاديث دروغين وضع كردند و هر گروهى طبق مقاصد و حاجات خود, سخن را از جاى آن تغيير دادند. پس در نتيجه اين علل و سبب هاى دنيايى و بيمارى هاى قلبى و امراض نفسانى, روايات, اختلاف پيدا نمود و احاديث, ضدّ و نقيض شد. ۱
علاوه بر مواردى كه اشاره شد, تعارض اخبار, علل وانگيزه هاى ديگرى نيز دارد كه برخى از آن عوامل, عبارت اند از:
ـ عدم توجه راويان به قراين حالى يا مقالى;
ـ وجود ناسخ و منسوخ, عامّ و خاص, و محكم و متشابه در احاديث;
ـ تأخير در تدوين و نگارش رسمى حديث, و نقل شفاهى آن تا حدود يكصد سال;
ـ تقطيع احاديث به وسيله راويان و عدم نقل تمامى احاديث در همه موارد.
آنچه به اختصار اشاره شد, تنها بخشى از ديدگاه هاى حديث پژوهى صدرالمتألهين را شامل مى شود كه در شرح أصول الكافى وى آمده است. بديهى است بحث و بررسى درباره همه ديدگاه هاى وى در علم الحديث, و با تكيه بر تمامى آثارش, مجال ديگرى مى طلبد كه اميد است خداوند, توفيق انجام دادن آن را عطا فرمايد.
