آرى! اقبال حوزه هاى علمى شيعه به حديث و علم حديث, موجب گرديد كه در سده يازدهم, كتابهاى حديثى و شرح حديث فراوانى تأليف و تدوين گردد كه از جمله آنها, شرحهايى است كه پس از شرح امين استرآبادى, تعليقه ميرداماد و شرح ملاّصدرا در نيمه دوم سده يازدهم بر «كافى» نگاشته شده است. در زير به تعدادى از اين شرحها اشاره مى شود.
1. الشافى, شرح «اصول كافى» و بخشى از «فروع كافى» (به زبان عربى) است از ملاّخليل قزوينى (م1089ق). تاريخ تأليف كتاب الايمان والكفر آن, 1058 است. نسخه هاى متعددى از اين كتاب در كتابخانه ها وجود دارد, از جمله نسخه جلد اوّل به خطّ مؤلف در كتابخانه مركزى دانشگاه تهران (جزو كتابهاى اهدايى مرحوم محمد مشكوة) موجود است.
2. حاشيه اصول كافى, از سيد نظام الدين احمد عاملى, نواده ميرداماد و شاگرد شيخ بهايى (م ح1060ق) كه صاحب تأليفات فراوانى است. نسخه اى از اين حاشيه در كتابخانه آية اللّه مرعشى موجود است. ۱
3. الدر المنظوم, از شيخ على كبير (م1103 يا 1104ق), نواده صاحب «معالم» و شهيدثانى. تاريخ تأليف اين كتاب, 1061قمرى است ۲ و نسخه هاى متعدّدى از آن در كتابخانه ها از جمله در كتابخانه مركزى دانشگاه تهران (جزو كتابهاى اهدايى مشكوة) موجود است. نگارنده, نسخه موجود در كتابخانه مسجد اعظم قم را ديده كه فقط شرح كتاب العقل والعلم است. و شايد اين شرح, همين مقدار باشد.
4. حاشيه بر اصول و فروع كافى, تأليف سيدنورالدين على بن ابى الحسن عاملى (م1068ق) و صاحب كتاب «الأنوار البهيّة فى شرح صلاة الأثنى عشرية». ۳ از اين حاشيه در «تحفة الأزهار» سيدضامن بن شَدقم, ياد شده است. ۴
1.فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى, ج۸, ص۵۰ـ۵۱.
2.الذريعة, ج۸, ص۷۹.
3.الاثنى عشرية, تأليف شيخ بهايى است و الصلاة, يكى از پنج بخش آن است.
4.الذريعة, ج۶, ص۱۸۲.
