نشده است؛ و اگر بناى وى تفسير درايى باشد، پس ذكر روايات بدان جهت است كه معارفى را كه ديگران بدان دسترسى نداشته اند، ياد آور شود و يا تأييدى بر برداشتهاى مفسّر باشد.

24 ـ مختصر نهج البيان

در الذريعه، از اين تفسير ياد شده و درباره آن چنين آمده: «تفسيرى جليل القدر است كه با همه اختصارش در بردارنده مطالب همه تفاسير است». سپس مى نويسد: «كتابت اين تفسير در سال 1097هـ، به خط صالح بن ناصر بحرانى به انجام رسيده است». ^۱
روشن است كه از سخنان صاحب الذريعه نمى توان به نام نويسنده و تاريخ نگارش آن دست يافت. اگر چه مؤلّف طبقات مفسّران شيعه به استناد جمله «كتبه على بن ابراهيم بن على 21 محرم 1101» ـ از كتاب «التّراث العربى» ـ مدّعى شده كه مؤلّف تفسير، تا اين سال زنده بوده است. ^۲ ليكن كتابت تعبيرى عام است و كاتب، اعم است از نويسنده و نسخه بردار. گواه اين سخن، كتابتى است از همين تفسير كه در سال 1097 انجام شده و كتابت ديگرى است كه در سال 1101، به وسيله نويسنده ديگرى صورت گرفته است. و مؤيّد اين ادّعا، اين است كه نويسنده الذّريعه براى تاريخ پايان كتابها، تعبير «فرغ منه» را به كار مى برد.
به هر صورت، اين كتاب، تفسير مختصرى است از كتاب «نهج البيان عن كشف معانى القرآن» كه تفسيرى روايى و از نوشته هاى قرن هشتم و منسوب به محمد بن الحسن شيبانى است.
مؤلّف «التّراث العربى» مى نويسد: تفسيرى است مختصر با عناوين «قوله» در بيان معانى آيات، با اشاره به اسباب نزول و ناسخ و منسوخ، براساس روايات و احاديث أئمّه معصوم. ^۳