بنا بر اين، شيخ صدوق در التوحيد مى بايد با بهره گيرى از روايات و آثار كهن تر اماميه، در ردّ عقيده به تشبيه و جبر، مطالبى را نقل كند. يكى از اين مصادر، كتاب الجبر والاستطاعة، نوشته عالم امامى ساكن رى، ابوالحسين محمّد بن جعفر بن عون اسدى است.
نجاشى (م 450 ق) درباره ابن عون اسدى نوشته است:
ابوالحسين محمّد بن جعفر بن عون اسدى كوفى، ساكن در شهر رى است. به او محمّد بن ابى عبداللّه نيز گفته اند (يعنى به اين نام شهرت داشته است) و فُردى ثقه و صحيح الحديث بوده است، جز آن كه از افراد ضعيف نيز روايت نقل مى كرده است. وى از جمله كسانى بوده كه قائل به تشبيه و جبر بوده اند. پدر وى (جعفر بن عون اسدى) از بزرگان اماميه بوده و احمد بن محمّد بن عيسى از او نقل روايت كرده است. محمّد بن جعفر اسدى، كتابى به نام الجبر و الاستطاعة دارد. تمام آثار او را ابوالعباس بن نوح، از حسن بن حمزه، از محمّد بن جعفر اسدى روايت كرده است. ابوالعباس، همچنين گفته است كه ابوالحسين محمّد بن جعفر در شب پنج شنبه، ده روز باقى مانده از جمادى اوّل سال 312، درگذشته است. ابن نوح (طريق ديگر روايت آثار او) همه آثار او را از ابوالحسن بن داوود، از احمد بن حمدان قزوينى، از ابن عون نيز روايت كرده است. ۱
از اين عبارت مشخص مى شود كه مشهورترين كتاب ابن عون اسدى، اثرى به نام الجبر والاستطاعة بوده است كه احتمالاً با توصيفى كه نجاشى از عقايد آورده (و كان يقول بالجبر والتشبيه)، دربردارنده چنين عقايدى نيز بوده است.
شيخ طوسى (م 460ق) نيز از محمّد بن جعفر اسدى ياد كرده و از اين كتاب با عنوان الردّ على أهل الاستطاعة ياد كرده است. ۲ شيخ طوسى، اين كتاب را از گروهى
1.رجال النجاشى، ص ۳۷۳.
2.از عنوانى كه شيخ طوسى ذكر كرده، دقيقاً نمى توان ماهيت جبرى كتاب را استنباط كرد ؛ ولى نجاشى در شرح حال شيخ مفيد، از ردّى بر كتاب ابن عون توسط شيخ مفيد با عنوان «الردّ على ابن عون في المخلوق» سخن گفته است (ر. ك: رجال النجاشى، ص ۴۰۱).
