پژوهشى در باب اسباب نزول - صفحه 88

مقدّمه‏

مبحث «اسباب نزول» يكى از موضوعات مهمّ علوم قرآنى است كه اغلب نويسندگان اين رشته، بخشى از كتاب خود را بدان اختصاص داده؛ بلكه برخى از ايشان دراين‏باره، كتاب مستقلّى نگاشته‏اند. عموم مفسّران نيز در كتب تفسيرى، از اسباب نزول ياد كرده، در فهم مقاصد آيات از آن بهره جسته‏اند.
اين گفتار را با مختصرى درباره معانى لغوى واژه‏هاى «اسباب» و «نزول» و نيز كاربرد آنها در قرآن و حديث آغاز مى‏كنيم.

1. معانى لغوى كلمات «اسباب» و «نزول»

اسباب جمع سبب است كه درلغت‏نامه‏هاى زبان عرب، آن را چنين معنا كرده‏اند:
1-1) خليل: السَبَبُ : الحَبْلُ. وَ السَبَبُ: كُلُّ ما تَسَبَّبْتَ بِه مِن رَحِمٍ أو يَدٍ أو دينٍ... وَ السَبَبُ: سَبَبُ الأمرِ الَّذي يوصَلُ بِه، وَ كُلُّ فَصلٍ يوصَلُ بِشَيٍ فَهُوَ سَبَبُه. وَ السَبَبُ: الطَريقُ، لأنَّكَ تَصِلُ بِه إلَى ما تُريد. (36: ج 7، ص 203 - 204)
1-2) السَبَبُ : الحَبلُ. وَ السَبَبُ أيضاً: كُلُّ شَيٍ يُتَوَصَّلُ بِه إلَى غَيرِه . وَ السَبَبُ : اعتِلاقُ قَرابَةٍ. (11: ج 1، ص 145)
پس واژه «سبب» حامل يك مفهوم كلّى است: «آنچه وسيله پيوستن يا رسيدن چيزى به چيزى باشد» و به معانى: راه و مسير، ريسمان و دستاويز، بهانه و انگيزه، واسطه پيدايى، و رابطه خويشاوندى آمده‏است.
امّا مصدر ثلاثىِ «نزول»، از ريشه «ن ز ل» ساخته‏شده و فرهنگهاى تازى آن را به مفهومِ «از بلندى به زير آمدن»، دانسته‏اند؛ خواه اين فرود، مادّى باشد يا معنوى:
1- 3) نَزَلَ - يُقالُ: نَزَلْتُ بِمَوضِعِ كَذا وَ كَذا نُزولاً، فَهُوَ مَنزِلٌ لي... وَ لايَكونُ النُزولُ إلّا مِن ارتِفاعٍ إلَى هُبوطٍ، وَ إنَّما قالوا: نَزَلتُ في مَوضِعِ كَذا

صفحه از 116