گفتيم كه هر آيه، مانند دُرّ منثور، گوهرهاى پراكنده را جمع كرده و حول قطب الخطاب، گِرد آورده است. اين فرق الفرق قرآن، مندمج در جمع الجمع است؛ يعنى در هر سورهاى، كلّ ظهورات علميّه قرآن مندمج است: در ظاهرش، يا باطنش، به نحو اجمال يا تفصيل. با يك مثال مىتوان تا حدّى مطلب را روشن كرد. اگر يك شمع روشن كنيد و پيرامون آن، آينههايى رو به روى هم بگذاريد، تصوير شمع در آينههاى مختلف، منعكس مىشود. در نتيجه، تا جايى كه چشم كار مىكند، نور شمع انعكاس مىيابد. اين مثال را - گر چه ناقص و نارساست - براى قرآن به كار مىگيريم: شمع، شمع جمال احمدى و شعله جمال محمّدى است. كمالات، مرآت صافىاند. سورهها، آينههاى متحاذىاند. قطب الخطاب كتاب، چون شمعى درخشان در انجمن حضرت حق مىسوزد كه خداوند آن را مشتعل و ملتهب كرده و عالم به اين شعله، نورانى و روشن است. اين نور در سورهها و آيات مختلف منعكس مىشود.
عظمت قرآن بالاتر از اينهاست. بسا شعلههايى كه در اين آينههاى فرق الفرق آمده؛ يعنى سورهها و آياتى كه در طول بيست و سه سال زمان، در مكانهاى مختلف، در حالات گوناگون، در فراز و نشيب رويدادها نازل شده؛ ولى آن قطبالخطاب - كه شمع روشن در ميان آينههاست - به همه جنبه وحدت داده؛ به گونهاى كه قرآن در عين فرق الفرق، جمع الجمع است. لذا به ما گفتهاند زياد قرآن بخوانيد و در قرآن تدبّر كنيد و حرمت قارى قرآن را نگاه داريد.
6. قرآن را بايد پيروى كرد؛ چون كلام حقّ است.
قرآن براى هر كسى كه به وجود خدا عقيده دارد، واجبالعمل و لازمالاتبّاع است. زيرا كلمات قرآن، دعوت به حقّ است؛ پس خود آن دعوت، حقّ است و لذا بايد آن را پذيرفت؛ مستقلّ از آنكه آورنده، در ادّعاى نبوّت خود، (به عقيده ما) صادق باشد يا (به عقيده برخى از مردم) صادق نباشد.
تو سخن را نگر كه جانش چيستبر گزارنده سخن منگر
دعوت به سوى خدا، از خداست و چون از خداست، پس بايد پذيرفت. در قرآن آمده است: تلك آيات الكتاب و الّذي أنزل إليك من ربّك الحقّ. (رعد (۱۳) / ۱)
اين قرآن، تماماً دعوت به حقّ است. به عنوان نمونه، به اين آيات بنگريد:
1. زمام تمام امور، به دست او و به قبضه اوست:
و الأرض جميعاً قبضته يوم القيامة و السماوات مطويّات بيمينه. (زمر (۳۹) / ۶۷)
2. مىخنداند و مىگرياند، زنده مىكند و مىميراند.
و أنّه هو أضحك و أبكى و أنّه هو أمات و أحيا. (نجم (۵۳) / ۴۳ - ۴۴)
3. آفتاب و ماه و ستارهها و دريا و زمين و آسمان را مسخّر شما كرده است:
و سخّرلكم الشمس و القمر دائبين و سخّرلكم اللّيل و النهار. (ابراهيم (۱۴) / ۳۳)
4. در ظلمتهاى خشكى و دريا، نجاتتان مىدهد:
قل مَن ينجّيكم مِن ظلمات البرّ و البحر تدعونه تضرّعاً و خفية. (انعام (۶) / ۶۳)
5. بر تمام كارهاى شما احاطه دارد:
و اللَّه من ورائهم محيط. (بروج (۸۵) / ۲۰)
6. همه چيز را مىبيند؛ گر چه خودش را نمىتوان ديد:
لاتدركه الأبصار و هو يدرك الأبصار و هو اللّطيف الخبير. (انعام (۶) / ۱۰۳)
7. به تمام اندرونها آگاه است و حساب همه را خواهد كشيد:
إن تبدوا ما في انفسكم أو تخفوه يحاسبكم به اللَّه. (بقره (۲) / ۲۸۴)
8. همه كارهاى مردم را مىبيند:
اعملوا ما شئتم إنّه بما تعلمون بصير. (فصّلت (۴۱) / ۴۰)
9. مرجع و ملجأ مردم اوست:
إنّا للَّه و إنّا إليه راجعون. (بقره (۲) / ۱۵۶)ألا إلى اللَّه تصير الأمور. (شورى (۴۲) / ۵۳)
