شرايط زمانى، كلام خود را ايراد نمايد.
فنّ بيان مىآموزد كه در اداى مضمون واحد، چگونه از عبارات مختلف استفاده شود تا كلام براى مخاطب دلنشينتر باشد.
منظور از متون دينى در اين نوشتار، خصوصاً روايات و آموزههاى معصومان عليهم السلام است. مىكوشيم فنون بلاغت را در اين بخش از متون دينى دنبال كنيم.
بخش اوّل
ابتدا مسائلى كه نقش علم معانى را در فهم صحيح روايات تبيين مىكند، بررسى مىكنيم.
1. مطابقت با مقتضاى حال
امامان عليهم السلام سخنوران ماهرى بودند كه با تكيه بر اصول و قواعد بلاغت، مقتضاى حال را در نظر داشته و سخن خويش را با حال و مقام تطبيق دادهاند. رعايت مقتضاى حال در دو بخش قابل بررسى است:
1-1) مقتضاى حال مخاطب
معصومان عليهم السلام با هر مخاطب، مطابق با وضع استعدادى، اعتقادى و روحى او سخن گفتهاند. بدين ترتيب، سخن آنان از چنان بلاغت و رسايى برخوردار شده است كه مضمون را در اعماق جان شنونده نشانده است.
روايت معروف «إنّا معاشر الأنبيا أمرنا أن نكلم الناس على قدر عقولهم: ما پيامبران فرمان يافتهايم با مردم به اندازه عقلهايشان سخن بگوييم.»۱ بيانگر اين مطلب است.
در روايتى آمده است: «ما كلّم رسولاللَّه بكنه عقله قطّ: پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله هيچگاه با مردم به كنه عقلش سخن نگفت».۲ معصومان عليهم السلام نيز خود را موظّف مىدانستند به اندازه ظرفيت و تحمّل مخاطب سخن بگويند.
