این آیه از پیمانی جدی و مؤکد یاد میکند که خدا از پیامبران گذشته گرفته و براساس آن باید به رسول خدا صلی الله علیه و آله ایمان بیاورند و او را یاری دهند. خداوند این پیمان را با انواع تأکیدها و اقرار گرفتن و شاهد گرفتن تشدید میکند. این یاری هنوز به طور روشن و کامل واقع نشده است و انتظار میرود در رجعت اتفاق افتد و اگر اتفاق نیفتد با این همه تأکید و اصرار بر این پیمان سازگار نیست.
البته میتوان مصادیق ضعیفتری از یاری را در نظر گرفت که قبلاً واقع شده
باشد؛ مثلاً به وسیله دعوت پیروانشان به پذیرش پیامبری که بعد خواهد آمد؛۱ یا این که مقصود از انبیایی که از آنها پیمان گرفته شده، خود آنها نباشد؛ بلکه فرزندانشان باشد.۲ برخی نیز مراد از رسول را پیامبر اسلام ندانستهاند و آن را تعمیم دادهاند و گفتهاند هر
پیامبر جدیدی که آمد، قبلیها باید به او ایمان بیاورند و یاریش کنند؛ اما این معانی
با ظهور اولیه آیه سازگار نیست و تا مجبور نباشیم نباید به این تأویلات دست بزنیم.
افزون بر این که هر تأویلی محتاج قرینه و دلیل است و هیچ دلیلی برای این تأویلات ذکر نشده است.
اکثر این مفسران قرایتی دیگر را نقل میکنند که به کلی معنا را تغییر میدهد. آنها به جای لفظ «میثاق النبیین» از لفظ «میثاق اهل الکتاب» استفاده کردهاند تا دیگر نیازی به این تأویلات نباشد؛ ولی هیچ یک آن را ترجیح ندادهاند.۳
ابن کثیر از امام علی بن ابیطالب علیه السلام و ابن عباس نقل میکند که به نظر آنان این آیه میگوید که اگر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مبعوث شد و آن انبیا زنده بودند، باید به او ایمان آورند و یاریش کنند.۴ البته ظاهراً او نمیخواهد رجعت را بپذیرد و زنده بودن دیگر پیامبران را در زمان حیات پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله امری فرضی در نظر میگیرد؛ اما با روایتی که نقل میکند، این موضوع را روشن میکند که در نظر برخی از صحابه امکان چنین هم زمانیای وجود دارد. از طرف دیگر، خداوند متعال پیمانی بیخاصیت و بیمصداق از انبیا نمیگیرد؛ آن هم چنین پیمان غلیظ و مستحکمی. این پیمان باید مصداق پیدا کند و مصداق آن تنها در
1.. این تأویل از سوی بسیاری از مفسران اهل سنت ارائه شده است؛ از جمله، قرطبی در جامع البیان فی تفسیر القرآن (ج۳، ص۲۳۶)، نیشابوری در تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان (ج۲، ص۱۹۸)، آل سعدی در تیسیر الکریم الرحمن (ج۱، ص۱۴۴)، ابن ابی حاتم در تفسیر القرآن العظیم (ج۲، ص۶۹۴) و دیگران.
2.. نیشابوری در تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان (ج۲، ص۱۹۸) این احتمال را میدهد.
3.. تقریباً همه تفاسیر یاد شده به این قرائت اشاره کردهاند.
4.. تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۵۸.