گرفتهاند و گفتهاند مراد آن است که خداوند هلاک برخی را مقدر کرده است؛ زیرا آنان از گناه و کفر خویش بازنمیگردند. در اینجا مجبور شدهاند چند تأویل و چند تقدیر درست کنند که همه آنها خلاف ظاهر آیه است.۱ دسته سوم هر دو احتمال را دادهاند.۲ طبری ضمن اشاره به نظر امام باقر علیه السلام و مسأله رجعت، احتمال دوم را ترجیح میدهد. استدلال وی برای ترجیح احتمال دوم این است که خدای متعال از کار خودش در قبال کسانی خبر میدهد که از پاسخ مثبت به رسولان اجتناب کردهاند، نه از هلاک کردن کسانی که کفر ورزیدند یا کار نیک نکردند.۳ اما این استدلال مخدوش است؛ زیرا اشکالی ندارد که خداوند سرنوشت کسانی را که با رسولان مخالفت کردهاند و به آنان کفر ورزیدهاند، بیان کند و بگوید آنان رجعت نخواهند کرد. افزون بر این که تأویل طبری به پیروی از عکرمه و دیگران، خلاف ظاهر آیه است و دلیلی بر ضرورت و جواز این تأویل وجود ندارد۴ .
۵. وَ إِذْ أَخَذَ اللهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُکُمْ مِنْ کِتَابٍ وَ حِکْمَةٍ ثُمَّ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلَی ذلِکُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ؛۵
و [یاد کن] هنگامی را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت که هر گاه به شما کتاب و حکمتی دادم، سپس شما را فرستادهای آمد که آنچه را با شماست تصدیق کرد، البته به او ایمان بیاورید و حتماً یاریش کنید. [آنگاه] فرمود: «آیا اقرار کردید و در این باره پیمانم را پذیرفتید؟» گفتند: «آری، اقرار کردیم.» فرمود: «پس گواه باشید و من با شما
از گواهانم» .
1.. مانند زجاج، ابوعتبه، مجاهد، حسن و عکرمه. ر.ک: روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۹، ص۸۸؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج۹، ص۲۵۰؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۴، ص۳۳۵.
2.. مانند آلوسی در روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (ج۹، ص۸۸)، سیوطی در الدر المنثور فی تفسیر المأثور (ج۴، ص۳۳۵)، قرطبی در الجامع لاحکام القرآن (ج۱۱، ص۳۴۱)، زحیلی در تفسیر الوسیط (ج۲، ص۱۶۱۵)، در التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج (ج۱۷، ص۱۳۰) و سورآبادی در تفسیر سورآبادی(ج۳، ص۱۵۸۴).
3.. جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۶۹.
4.. عجیبتر از کار طبری، ابن کثیر است که نظر امام باقر علیه السلام را در کنار نظر ابن عباس و قتاده و دیگران از جمله کسانی بر میشمرد که رجوع را بازگشت به دنیا قبل از روز قیامت معنا میکنند (تفسیر القرآن العظیم، ج۵، ص۳۲۶). اما پس از این سکوت میکند و بقیه کلام امام باقر علیه السلام را نمیآورد که این آیه را دال بر رجعت گروهی دیگر از مردمان میداند. اینجاست که میزان امانتداری این مفسران معلوم میشود.
5.. سوره آلعمران، آیه۸۱.