ملاحظه مى كنيد كه با حذف «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» از سوره هاى نماز ، صحابيان و تابعيان ، فرياد برمى آورند . اين ، نشانگر آن است كه علاوه بر اين كه جزئيت «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» براى سوره حمد و ديگر سوره ها ، از مسلّمات در نزد صحابيان بوده است، جَهر به آن نيز از سنّت مستمر ، شمرده مى شده است؛ زيرا اگر خلفاى پيشين نيز پايبند به جَهر به بَسمَله نبودند ، معاويه با چنان اعتراضى عمومى رو به رو نمى شد و بهانه اى هم براى توجيه عمل خود داشت .
3 . دگرگونى سنّت جَهر به «بَسمَله»
مطابق نقل محدّثان شيعه و اهل سنّت، التزام به جَهْر به بَسمَله ، تا اوايل زمان حكومت بنى اميّه ادامه داشت و اين بدعت ، در زمان حكومت سلاطين اُمَوى پيدا شد . نخستين كسى كه سنّت جَهر به بَسمَله را به اِخفات تغيير داد، عمرو بن سعيد بن عاص ، حاكم اُمَوى مدينه بود .
بيهقى ، از زُهْرى نقل مى كند كه :
از سنّت نماز ، اين بود كه «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» قرائت شود و نخستين كسى كه آن را آهسته خواند ، عمرو بن سعيد بن عاص ، حاكم مدينه بود . او فردى خجالتى بود . ۱
البتّه چنان كه از روايت شافعى و دارقُطْنى و بيهقى دانستيد، نخستين كسى كه اقدام به ترك گفتن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» در نماز كرد ، معاويه بود ؛ ولى پس از مواجهه با اعتراض عمومى صحابيان و تابعيان مدينه، عقب نشينى نمود؛ ليكن اين سياست ، توسّط زمامداران و حاكمان اُمَوى ادامه يافت .
علّامه امينى ، پس از نقل خبر نقل شده ، مى گويد :
اين احاديث ، نشان مى دهند كه از زمان نزول قرآن ، بَسمَله همچنان جزئى از سوره
1.الدرّ المنثور : ج ۱ ص ۲۰ .
