كننده بود. آنان علاوه بر تبيين اصول و فروع مكتب اهل بيت عليهم السلام بايد از اتّهام‏هاي وارده از سوي مخالفان، برائت مي‏جستند و از گرايش ضعفا به مكاتب مخالف يا ورود آراي مخالفان در ميان شيعيان اماميه، جلوگيري مي‏كردند و اين همان كار يا شاه‏كاري است كه عبد الجليل رازي در كتاب بعض مثالب النواصب في نقض «بعض فضائح الروافض» معروف به نقض، انجام داده و به زيبايي از عهده آن برآمده است.
وي در دفاع از اماميه، تبييني دقيق و شفّاف از عقايد و احكام مكتب اهل بيت عليهم السلام ارائه مي‏دهد و مرز بين اماميه و اسماعيليان نزاري، مستعلوي و قرمطي را مشخص مي‏كند و در عين دفاع، حمله را نيز فراموش نمي‏كند. ابتدا سعي مي‏كند صف «سلجوقيان حنفي» را از «حنابله» و «اصحاب الحديث» جبرگرا، جدا كند و سپس آراي ظاهرگرايان را مخالف منافع و مقاصد خلافت عبّاسي جلوه دهد.
كليدواژه‏ها: شيعه، ملحد، قرمطي، صباحيان، اماميه، باطنيه.

10
دفاع از اماميه و برائت از اسماعيليه در كتاب «نقض»‏

دكتر رسول رضوي ^۱

در عصري كه عبد الجليل رازي، كتاب نقض را مي‏نگاشت، ممالك اسلامي، بين دو خلافت غربي فاطمي و شرقي عبّاسي، تقسيم شده بود. اين دو خلافت، با استفاده از ابزار سياست، فرهنگ، دين، مذهب و هر مستمسك ديگري، سعي داشتند تا مخالفان خود را از ميان بردارند و سرتاسر ممالك اسلامي را تحت نفوذ خود درآورند. در اين بين، پيروان اهل بيت عليهم السلام يعني شيعيان اماميه ـ كه بعد از برافتادن آل بويه و حمدانيان، پناه سياسي و نظامي خود را از دست داده بودند ـ ، بايد فشارهاي هر دو طرف را تحمّل مي‏كردند و در عين حال، به دفاع از مكتب خود مي‏پرداختند؛ چرا كه عبّاسيان، آنان را به اتّهام قرمطي و اسماعيلي بودن مي‏كشتند و نزاريان و قرمطيان، به اتّهام تقيّه و همراهي با اهل سنّت.
در چنين اوضاع و احوالي، نقش علماي اماميه، حياتي و تعيين