کارکرد نقش‏‏های زبانی یاکوبسن در اثرگذاری پیام خطبه غراء

نشریه : علوم حدیث

نویسنده : پديدآورنده : سیدمهدی مسبوق
پديدآورنده : سونیا کهریزی

چکیده :

الگوی ارتباطی یاکوبسن از کامل‌‌‏ترین نظریات در تحلیل زبان ‏‏شناختی متون به شمار می‌‌‏‏رود. بر اساس این الگو، هر ارتباط کلامی، بسته به محوریت هر یک از شش رکن: فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه یا بافت پیام، مجرای ارتباطی و واژگان یا همان رمز، به ترتیب دارای شش نقش: عاطفی، ترغیبی، شعری، ارجاعی، همدلی و فرازبانی خواهد بود. خطبه غرّاء -چنان ‏که از نام آن پیداست - یکی از خطبه‌‌های اثرگذار امام علی(ع) در ‏نهج ‏‏البلاغه است. در سند آن آمده است که اثر این خطبه در زمان ایراد به حدی بوده که در پایان خطبه، شنوندگان متأثر شده و گریسته‏‏اند؛ امری که دست ‏‏مایه پژوهش پیش ‏‏رو قرار گرفت تا با کاربست الگوی یاکوبسن، مکانیزم اثرگذاری این خطبه را به عنوان یک پیام ترغیبی به شیوه توصیفی تحلیلی و رویکرد نقد ساختاری گلدمن جویا شویم. فرض بر آن بود که این خطبه با بار ترغیبی خود دارای بسامد بالای جملات ترغیبی باشد، و پس از بررسی، این فرض بدین شکل اثبات گردید که گوینده جملات را در عین تنوع ساخت و نه لزوماً ساخت ترغیبی، به گونه‏‏ای ادا نموده که کلیت خطبه هیئت و اثر یک فیلم سینمایی اثرگذار را داراست. با وجود ترغیبی بودن این خطبه، بسامد اندکی از جملات، به صراحت، ترغیبی هستند و ساخت ‏‏ها و نقش‌‌های شش‌‌‏‏گانه مطرح در نظریه یاکوبسن با مهارتی خاص در این خطبه دارای نقش ترغیبی شده‏‏اند.