انفاق از نگاه قرآن و حدیث

کتاب انفاق از نگاه قرآن و حدیث، از جمله آخرین پژوهش‌‏ها و نگاشته‌‏های مرحوم آیة اللّٰه محمد محمدی ری ‏شهری است که اندکی پس از رحلت ایشان منتشر می‌‏شود

انفاق، به معنای هزینه کردن بخشی از داشته‏‌های انسان برای کمک به دیگران، عملی پسندیده و برآمده از فطرت الهی انسان است. ترغیب به این فضیلت اخلاقی و سخن در بارۀ ویژگی‏‌های آن نیز در آیات و روایات، بسیار پر بسامد است. در آیات گوناگونی به آن، توصیه و در روایات بیشتری، ویژگی‏‌ها و ظرافت‏‌های آن، تبیین شده است.

کتاب انفاق در چهارده فصل خود، نزدیک به هزار و پنجاه آیه و روایت را در بر گرفته و از خلال آنها، تبیین و تحلیل مهم‏ترین مباحث مربوط «انفاق» را از منظر قرآن و سنت، در پیش دید مخاطبان قرار ‏داده است.

ابتدا در مقدمۀ کتاب، کلیاتی دربارۀ انفاق و مباحث کلی مرتبط با آن مطرح شده است.

در فصل اول، آیات و روایات ترغیب کنندۀ به انفاق، مطرح شده و انفاق کردن مستقیم یا به نیابت، مورد توجه قرار گرفته است.

فصل دوم، ویژگی‌‏های انفاق در راه خدا را بررسی کرده و به ماندگاری آن نزد خداوند و برتر بودن آن نسبت به عبادت‏‌های مستحبی (همچون نماز و روزه و حج مستحبّی) اشاره شده است.

در فصل سوم آثار و نتایج انفاق در راه خدا با استفاده از آیات و روایات، تبیین شده است که از جمله مهم‌‏ترین آنها، جبران و جای‏گزین شدن شیء انفاق شده به لطف خداوند، برکت یافتن دارایی انفاق‏‌کننده و حفظ شدن و فزونی یافتن آن، افزایش طول عمر انفاق‏‌کننده، ‏دور شدن آسیب‌‏های جسمی و روحی از وی، استجابت دعای وی، آسودگی وی در قبر و قیامت، و در نهایت، دستیابی وی به مقام قرب الهی است.

فصل چهارم به سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام در انفاق کردن پرداخته و نمونه‏‌های زیبایی از شیوۀ انفاق معصومان علیهم السلام را درپیش دید مخاطبان قرار می‏دهد تا با الگوگیری از این اسوه‏های بی‏نظیر دین و اخلاق، روش آنان را سرمشق رفتار خود قرار دهند.

در فصل پنجم، برترین نمونه‏‌های انفاق، از زوایای متفاوت، تبیین شده است.

فصل ششم به تحلیل چرایی و چگونگی تسهیل انفاق پرداخته است. مهم‏ترین عامل تسهیل دِهِش، برگرفته از این باور است که این اموال، از آن خدای تبارک و تعالی است؛ یعنی انفاق کننده، تنها امانتدار مالُ اللّٰه است و آن را به دیگر بندگان خدا می‏رساند. البته یقین به جای‏گزین شدن مال، نترسیدن از نادار شدن، بزرگ‏منشی و ایمان به نادیده‏ها را نیز از عوامل جانبی تسهیل و گسترش انفاق برشمرده است.

فصل هفتم، مهم‏ترین انفاق را انفاق به پدر و مادر، خانواده و خویشان معرفی کرده و در ادامه، انفاق به فقیران مؤمن، دِهِش به فردی که درخواست کمک کرده و... را برمی‏شمارد.

در فصل هشتم، ویژگی‏های برترین انفاق را بررسی می‏کند و به مواردی چون: اخلاص در نیّت، انفاق از مال حلال، عطا کردن پیش از درخواست، آغاز کردن از نزدیکان، پنهان داشتن انفاق مستحب و آشکار کردن انفاق واجب، پیشی گرفتن در انفاق، انفاق مستقیم و عدم پیجویی استحقاق درخواست کننده، اشاره می‏کند.

در فصل نهم نیز ناشایسته‏های انفاق، از جمله: امروز و فردا کردن، باز پس‏گیری، منّت‏گذاری و تکبّرورزی، مطرح شده است.

فصل دهم به میانه‏روی در انفاق پرداخته و از زیان زدن به خود یا وارث، پرهیز داده است. همچنین انفاقِ زیاده بر نیاز نیازمند را نیز ناشایست شمرده است.

فصل یازدهم به پرهیز از بُخل اشاره دارد و ضمن تبیین اسباب پدیداری آن، کیفر اُخروی بخل و حسرت بخیل در روز جزا را مطرح کرده است.

فصل دوازدهم، در ارتباط با درخواست کردن از دیگران و چگونگی مواجهه با درخواست کننده است و اگر چه درخواست و تکدّی را (به ویژه از سوی کسی که نیاز جدّی ندارد)، ناپسند شمرده است؛ ولی راندن درخواست کننده را نیز ناپسند دانسته است.

در فصل سیزدهم، به انفاق مخلصانه پرداخته و کفر، ریا، منّت‏گذاری، انفاق از مال حرام و عدم رعایت اولویت خویشان را مانع قبول شدن انفاق معرفی کرده است.

فصل چهاردهم، انفاق‏های غیر مالی را کاویده و نمونه‏های متفاوتی از آنها را ارائه کرده است. یاد دادن دانش به دیگران، داشتن گفتار و زبان شیرین و خوش، کمک کردن به ناتوان، تسهیل کار مردمان، مدارا با مردم، ذکر خدا، سلام کردن با روی گشاده، آشتی دادن مردم، نگاهداری زبان، دوری کردن از کار حرام و شرارت و در نهایت، انجام دادن هر کار نیک، از موارد انفاق غیر مالی دانسته شده است.