عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: می‌بینیم در روز خاص دعای خاصی پخش می‌شود، اما تبیین دقیقی صورت نمی‌گیرد و مخاطب نمی‌داند که چرا باید این دعا را در این روز بخواند و آثار و کارکردهای آن چیست. بنابراین میتوانیم در کنار همین برنامه‌ها، تبیین، توضیح و تفسیری را که برای دعاها وجود دارد بیشتر کنیم.
دعا و راز و نیاز با پروردگار در همه ادیان الهی جایگاه والایی دارد و هرکدام از پیروان ادیان و مذاهب دارای ادعیه، اوراد، نیایش‌ها و اذکار خاص خود برای ارتباط با پروردگار هستند، اما اسلام بیش از هر دین دیگری برای دعا جایگاهی خاص قائل شده است و این موضوع در سبک زندگی اسلامی اهمیت بسیاری دارد.
برای بررسی بیشتر جایگاه دعا در دین اسلام باحجت‌الاسلام والمسلمین رسول رضوی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، به گفت‌وگو نشستیم.
رضوی در ابتدا درباره جایگاه دعا در سبک زندگی اسلامی گفت: در روایات و احادیث ما بر انتظار فرج تأکید شده و منظور این است که همیشه منتظر باشیم که گشایش در کار ما ایجاد شود و نعمت‌های الهی در اختیار ما قرار گیرند و بتوانیم با استفاده از آنها زندگی سعادتمندانه‌ای برای خود و خانواده تشکیل دهیم. پس انتظار فرج، انتظار نعمت‌های الهی و پایان سختی‌ها و رسیدن به آسودگی و سعادت است و در این راه دعا می‌تواند به ما کمک کند.
بهترین عبادت؛ انتظار فرج
وی افزود: دعا همیشه ما را در حالت انتظار فرج نگه می‌دارد؛ یعنی با دعا کردن میتوانیم انتظار فرج را در زندگی خودمان نهادینه کنیم. به همین دلیل گفته شده که بهترین عبادت‌ها انتظار فرج و نیز دعا مغز عبادت است. انسانی که دعا می‌کند و از خداوند درخواستی دارد همواره منتظر است که خداوند به وی پاسخ مثبت دهد. این همان فرجی است که انتظار آن افضل شمرده شده است. بنابراین هرچقدر بتوانیم دعا را در زندگی خودمان نهادینه و تبدیل به ساختاری مستحکم کنیم، زندگی ما به سمت سعادت و خوشبختی حرکت خواهد کرد.
رضوی درباره راز ماندگاری مفاتیحالجنان گفت: این کتاب سابقه بسیار کهنی دارد. وقتی شیخ عباس قمی این کتاب را حدود صد سال پیش نوشت، از یک سنت کهن و بسیار غنی استفاده کرد و قبل از آن کتاب‌های دعا و جامعی درباره زیارت‌نامه، ادعیه، مراسم عام و خاص نوشته شده بود. بنابراین شیخ عباس قمی با گلچین کردن میراث کهن و با استفاده از تجربیات و آورده‌های دانشمندان پیشین، که برگرفته از سنت معصومان(ع) بود، توانست کتابی بنویسد که اولاً در زمینه ادعیه جامعیت کافی دارد و ثانیاً نیازمحور است.
وی ادامه داد: منظور از نیازمحوری این است که انسان در زندگی خود نیازهای متفاوتی دارد و هرگاه می‌خواهد به این نیازها پاسخ دهد باید پاسخش متناسب با نیاز باشد. باید ارتباط با خداوند همیشگی و متناسب با نیاز باشد. لذا کتاب مفاتیح به گونه‌ای تنظیم شده است که همه نیازها را برآورده کند و اگر می‌خواهید برای مریضی دعا کنید، آن دعا موجود است یا می‌خواهید به زیارتی بروید، دعای خاصی دارد. بنابراین همه نیازهایی که یک شخص متدین دارد در این کتاب فراهم شده است؛ لذا این دو مورد راز ماندگاری مفاتیحالجنان هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث تصریح کرد: همه ما به عنوان پدر و مادر دوست داریم که فرزندان‌مان بهترین زندگی را داشته باشند و یکی از شاخص‌های زندگی سعادتمند چگونگی ارتباط با خداست و فرزندی که بتواند با خداوند ارتباط برقرار کند، مسلماً نسبت به کسی که هنوز امکان ارتباط با خدا را ندارد زندگی سعادتمندانه‌تری خواهد داشت و دعا راه برقراری ارتباط با خداست. بنابراین اگر می‌خواهیم فرزند ما با خدا ارتباط برقرار کند و از این طریق روابط اجتماعی وی هم مناسب‌تر باشد، باید به وی یاد بدهیم که دعا کلید این ارتباط است. در روایات آمده است که دعا کنید، چون خیر زیادی در دعا وجود دارد و وقتی رابطه خود را با خدا تنظیم کردیم، با دیگران هم میتوانیم به خوبی ارتباط برقرار کنیم، اما اگر ارتباط ما با خداوند به عنوان خالق هستی برقرار نشود، سایر ارتباطهای ما مختل می‌شود و زندگی بدون ارتباط با دیگران زندگی سالمی نخواهد بود.
رضوی با بیان اینکه برای تقویت فرهنگ دعا در جامعه لازم است که در صدا و سیما کارهای خوبی مخصوصا در مناسبت‌ها صورت گیرد، افزود: در ماه‌های محرم و رمضان شاهد اقدامات ارزنده‌ای هستیم، اما بیشتر کارها حالت شعاری دارد نه تبیینی؛ بدین معنی که می‌بینیم در روز خاص دعای خاصی پخش می‌شود، اما تبیین دقیقی صورت نمی‌گیرد و مخاطب نمی‌داند که چرا باید این دعا را در این روز بخواند و آثار و کارکردهای آن چیست. بنابراین میتوانیم در کنار همین برنامه‌ها، تبیین، توضیح و تفسیری را که برای دعاها وجود دارد بیشتر کنیم.
آثار اقتصادی و اجتماعی دعا و زیارت
وی در ادامه گفت: در ایام کرونا دعاهای خاصی از صدا و سیما پخش شد که یکی از آنها دعای هفتم صحیفه سجادیه بود اما برنامه‌ای ندیدم که همین دعا را تبیین کند و بگوید که چرا باید این دعا در این ایام خوانده شود و امام چگونه وضعیت خود را در مقابل سختی‌ها بیان می‌کند بنابراین با حفظ همین رویکرد و افزودن بر بحث‌های تبیینی و توضیحی، میتوانیم دعا را به میزان بسیار بیشتری در میان مردم ترویج کنیم.
رفتن شاه عباس به حرم امام رضا(ع)
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث یادآور شد: مفاتیحالجنان یک کتاب مردمی و کتاب دعاست و ادعیه، زیارات و نمازها در اماکن و روزهای خاص در آن جمع‌آوری شده است. برای مثال در یک جا به داستان پیاده رفتن شاه عباس به حرم امام رضا(ع) می‌رسد و وقتی اکثر مؤمنان این کتاب را می‌خوانند، ممکن است فکر کنند که در وسط کتاب دعا چه ربطی داشت که به این موضوع اشاره شده، اما داستان این است که قبل از صفویه زیارت چندان مورد توجه نبود، چراکه وضعیت امنیت و اقتصاد خوب نبود و دولت صفویه با تدابیری که اندیشید هم امنیت را برقرار کرد و هم وضعیت اقتصادی را بهبود بخشید. در واقع فرصتی برای مردم فراهم شد تا به زیارت عتبات و امامزاده‌ها بروند و همین امر باعث توسعه گردشگری دینی و بهبود وضعیت اقتصادی شد. لذا تحول بزرگی در جامعه ایرانی بر محور زیارت اتفاق افتاد. بنابراین شیخ عباس قمی در کتاب خود به همین تحول بزرگ اشاره می‌کند.
وی در پایان گفت: این امر نشان می‌دهد که شیخ عباس قمی به حوادث اجتماعی و فرهنگی هم توجه داشته و صرفاً بیان‌کننده دعاها نبوده است، بلکه می‌خواست نشان دهد که دعا می‌تواند چه آثار اجتماعی و اقتصادی در جامعه داشته باشد. توجه به همین نکات باعث می‌شود کتاب مفاتیحالجنان را متفاوت‌تر از سایر کتاب‌ها بدانیم.
