دعا ارتباط ما را با جهان غیب برقرار می‌کند

دعا و راز و نیاز با پروردگار، در همه ادیان الهی دارای جایگاه والایی است و پیروان ادیان و مذاهب، هرکدام دارای ادعیه، اوراد، نیایش‌ها و اذکار خاص خود برای ارتباط با پروردگار هستند. اما اسلام بیش از هر دین دیگری برای دعا جایگاه قائل شده و متون ویژه‌ای نیز برای آن در نظر گرفته شده است. این مسئله مخصوصا در سبک زندگی اسلامی جایگاه مهمی دارد.

برای بررسی بیشتر جایگاه دعا در دین اسلام باحجت‌الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی، رئیس دانشگاه قرآن و حدیث به گفت‌وگو نشستیم که وی در ابتدا درباره جایگاه دعا در سبک زندگی اسلامی گفت: جهان از دید یک انسان مؤمن، منحصر به جهانی که می‌بینیم نیست بلکه جهان ترکیبی از جهانِ حضور و غیبت است. به همین دلیل در آیه ۳ سوره مبارکه بقره آمده است: «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ؛ آن کسانی که به جهان غیب ایمان آرند و نماز به پا دارند و از هر چه روزیشان کردیم به فقیران انفاق کنند» منظور این است که کسانی متقی هستند و می‌توانند از هدایت الهی برخوردار شوند که معتقد باشند جهانی غیر از آنچه می‌بینیم وجود دارد.

تأثیر دعا در رابطه با جهان غیب

وی ادامه داد: خیلی زمان می‌‌برد تا فردی بفهمد جهانی دیگری ورای این جهان وجود دارد که نه تنها کم اهمیت‌تر از این جهان نیست بلکه این جهان را، آن جهانِ غیب اداره می‌کند. دعا باعث ارتباط ما با جهان غیب می‌شود لذا اگر بخواهیم اداره کارها در این جهان به شکل صحیحی انجام شود باید ترکیبی از عمل و ارتباط با جهان غیب داشته باشیم. بخشی از عمل، همین کارهایی است که طبق عقل خود انجام داده و مثلا حساب سود و زیان را می‌کنیم یا با کسی ارتباط می‌گیریم اما عمل، تنها و منحصر به این امر نیست بلکه بخش دیگری از آن در ارتباط با جهان غیب محقق می‌شود و این ارتباط را دعا درست می‌کند.

حجت‌الاسلام مسعودی یادآور شد: در دعا از کسی که جهان غیب و حضور را ایجاد و آنها را متصل کرده است می‌خواهم و وی را می‌خوانم که کار من را در این جهان و البته پس از آن در جهان غیب درست کند. این مفهوم حقیقی دعاست. به همین دلیل است که خدای متعال فرموده است: «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ» یعنی من را بخوانید تا شما را اجابت کنم. اگر این دعاها نبود خداوند هیچ توجهی به ما نمی‌کرد و در نتیجه با سنگ، کوه، شن، ابر یا درخت تفاوتی نداشتیم. ارتباط انسان با جهانی ورای این جهان است که وی را با جامدات، نباتات و حیوانات متمایز می‌کند لذا دعا، کار هر دو جهان را درست خواهد کرد.

راز ماندگاری مفاتیح الجنان

وی درباره راز ماندگاری مفاتیح الجنان گفت: به نظرم راز اصلی در اخلاص مؤلف است. کسی که سال‌ها درس خوانده، درس داده و کتاب نوشته است تصمیم می‌گیرد کتابی ساده برای عموم مردم بنویسد. در دید علما، شاید این کتاب علمی نباشد اما نویسنده به این اندیشیده که این کتاب به کار آخرت مردم می‌‌آید لذا اخلاص موجود در قلم شیخ عباس قمی باعث ماندگاری اثر شده است. البته مرادم این نیست که کار و تلاش و مطالعات وی کم اهمیت است بلکه وی با مطالعاتی که بر روی آثار مختلف علامه مجلسی از جمله زادالمعاد و بحار الانوار داشته، به طور بسیار زیبایی، دعاها را گلچین کرده و در دسته‌بندی زیبایی جا داده است تا دعاها و اذکار سهل‌الوصول باشد. این کتاب قابل مراجعه مکرر افراد متعدد و متفاوت است. به طور خلاصه، کتاب به شکل درست و بر اساسِ صحیح و استواری بنا شده و اخلاص مؤلف و نیت درست وی هم در آن وجود دارد.

رئیس دانشگاه قرآن و حدیث درباره اقداماتی که خانواده‌ها باید برای ترویج فرهنگ دعا انجام دهند بیان کرد: شاعر می‌گوید «آب کم جو تشنگی آور به دست» اگر آدم نیاز به دعا را متوجه شود دیگر نیازی به تعلیم ندارد. اگر انسان بداند با وجود اینکه همه کارها را درست و مرتب انجام می‌دهد ولی تا کسی در آن جهانِ غیب نخواهد، کارها پیش نمی‌رود بنابراین همین امر تبدیل به بزرگترین عامل می‌شود تا ما دعا کنیم و بتوانیم آنچه را از خداوند می‌خواهیم به زبان بیاوریم. به زبان آوردن درخواست‌ها و متوجه شدن ما به سمت خدا، کار را حل می‌کند و هر کسی هم بداند کارش با دعا حل می‌شود، خود به خود به سمت خداوند می‌رود بنابراین باید نیاز به دعا را در میان کودکان بارور کنیم.

رئیس دانشگاه قرآن و حدیث درباره اقداماتی که صدا و سیما و سایر رسانه‌ها باید برای ترویج فرهنگ دعا انجام دهند افزود: همین کاری که شما انجام می‌دهید و در مورد دعا گزارش تهیه کرده و آن را تبیین و فلسفه و آثارش را توضیح می‌دهید، از مصادیق خوب ترویج دعا است. کارهای دیگری نیز می‌توان انجام داد از جمله اینکه ترجمه‌های خوبی از دعا ارائه دهیم. خیلی از مردم دعا می‌خوانند اما آن را درک نمی‌کنند. دعا توسط ائمه(ع) به زبان عربی صادر شده بنابراین اگر یک فرد غیرعرب، آن را بخواند ممکن است به خوبی آن را نفهمد و صرفاً به قصد ثواب بخواند بنابراین باید ترجمه زیبایی از دعاها را ارائه دهیم.

لزوم ارائه خوانش زیبا از دعا

وی افزود: نکته دیگر اینکه نباید به ترجمه اکتفا کنیم چراکه برخی دعاها نیاز به شرح دارند و اگر فردی برخی دعاها را بخواند در قطعاتی از این دعاها ممکن است با شبهاتی مواجه شود بنابراین باید برای وی تفسیر شود. اقدام دیگر این است که دعا را در صحنه‌های مختلف زندگی وارد کنیم. مثلاً بگوییم وقتی قرار است صبح برای امتحان کنکور یا امتحان سخت دیگری بروید چه دعایی بخوانید، یا اگر قرار است به جبهه یا بازار برای کسب و کار و ... بروید چه دعایی بخوانید. این کارها باعث می‌شود که تدوین‌های روزآمد و کارآمد از دعا ارائه شود. کار دیگری که رسانه‌ها می‌توانند انجام دهند خوانش زیبا از دعاست. خودِ صوت و صدا در این زمینه تأثیر دارد. گاهی شعر حافظ را می‌خوانیم اما اثری که خواننده‌ای که صدای زیبایی دارد و این شعر حافظ را می‌خواند گاهی بسیار بیشتر است. همانگونه که قرآن خواندن ما با قرآن خواند یک قاری مشهور با لحن و قرائت درست، متفاوت است بنابراین می‌توان دعاها را در رسانه‌ها به صورت عبارات کوچک، همراه با ترجمه به شکل زیبا بازخوانی کرد. همچنین درست کردن کلیپ‌های کوچک از دعا، کار دیگری است که می‌توان انجام داد.

رئیس دانشگاه قرآن و حدیث درباره کتاب‌های خوبی که در زمینه دعا وجود دارد بیان کرد: کتابی را آیت‌الله ری‌شهری با عنوان «نهج الدعا» نوشته‌اند که برای اکثر وقایع زندگی، دعاهایی را از مصادر بسیار خوب حدیثی آورده‌اند. آیت‌الله مشکینی نیز کتابی با عنوان «مصباح المنیر» دارند که در آنجا مباحثی درباره دعاهای قرآنی، حکمت و فلسفه و آثار دعا وجود دارد. کتاب «نهج الذکر» آیت‌الله ری شهری مخصوص دعا نیست اما در آن دعاهای زیادی وجود دارد. بنده هم کتابی کوچک و جیبی با عنوان «أدعية الحج والعمرة» تدوین کرده‌ام تا افرادی که حج و عمره می‌روند برای هر یک از اعمال، دعای مخصوص را در اختیار داشته باشند. کتاب‌های دیگری نیز توسط انتشارات مختلف منتشر شده است.

حجت‌الاسلام مسعودی در پایان گفت: لازم است به نکته کوچکی از حجت‌الاسلام قرائتی اشاره کنم. ایشان می‌گفت روزی سر کلاس سؤالی پرسیدم و گفت هر کسی جواب دهد جایزه می‌گیرد. یکی از افراد جواب داد و به وی گفتم شب بیا منزل و جایزه‌ات را بگیر، وی شب آمد و به او گفتم دنیا را می‌خواهی یا آخرت را؟ وی گفت هر دو را، بنابراین من هم قرآن را به او دادم. آن شخص گفت اگر آخرت را می‌خواستم چه چیزی به من می‌دادی؟ گفتم مفاتیح را به تو می‌دادم. بنابراین مفاتیح الجنان، راه سلوک صحیح و سالم از برزخ تا محشر و بهشت است و راه جهان غیب ما را هموار می‌‌کند. اگر هم بخواهیم بعد از این دنیای فانی، راهی کوتاه و روشن به سمت بهشت داشته باشیم مفاتیح می‌تواند در این زمینه به ما کمک کند.