«مکیال المکارم» از جامع‌ترین کتاب‌ها در موضوع مهدویت

هشتمین جلسه از سلسله جلسات کارگاه آموزشی معارف مهدویت در تاریخ ۲۳ اسفند ماه با عنوان «کتابشناسی مهدویت» با حضور حدود ۳۵۰ نفر از استادان و کارمندان دانشگاه به صورت وبینار برگزار شد.

احسان دباغ در ابتدا به ذکر آماری درباره کتب مهدویت پرداخت و گفت: در دو لوح فشرده که در پایگاه اطلاع‌رسانی پارسا تولید شده‌اند به معرفی آثار مرتبط با امام مهدی(عج) پرداخته شده که یکی به نام «کتابشناسی منابع اسلامی درباره امام عصر(عج)» و دیگری به نام «در آینه قلم» است که شامل معرفی هشت هزار اثر هستند. لوح فشرده دیگری نیز با نام «نور الولایه» شامل متن کامل ۱۲۶ جلد کتاب مرتبط با مهدویت است.

این محقق مهدویت‌پژوه در ادامه به معرفی کتاب «مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم» و نویسنده آن پرداخت و گفت: با اینکه حدود یک قرن از نگارش «مکیال المکارم» می‌گذرد، این کتاب همچنان از کتاب‌های مطرح در زمینه مهدویت است که مورد اقبال علما، پژوهشگران و عموم بوده است. این کتاب گران‌سنگ در نوع خود کم نظیر است و از ابتکار عمل و نوآوری مؤلف حکایت دارد و درصدد آن است که این آمادگی را در وجدان‌ها بیدار سازد و این بی‌تفاوتی کشنده و کمی استعداد و قابلیت نسبت به درک حضور کاروان سالار عالم بشریت و یگانه منجی انسان‌ها و جان عالم، حضرت بقیه‌اللَّه الأعظم حجه بن الحَسَن المهدی عجل اللَّه فرجه، را درمان نماید.

وی افزود: بیش از ۱۰۰ دلیل که چرا باید برای امام زمان دعا کرد و ۹۰ نتیجه و اثر در دعا کردن برای ظهور و ۸۰ تکلیف بندگان نسبت به آن حضرت در این کتاب آمده است. مؤلف این کتاب، عالم جلیل القدر مرحوم آیه‌اللَّه حاج سید محمد تقی موسوی اصفهانی مشهور به احمد آبادی می‌باشد که مجتهدی آگاه و دلباخته و مخلص و امام جماعت مسجد سراج الملک در محله احمدآباد اصفهان بوده که به سال ۱۳۰۱ هجری قمری در اصفهان متولد شد و در ۲۵ رمضان سال ۱۳۴۸ قمری همانجا وفات یافت و در قبرستان تخت فولاد اصفهان جنب مقبره پدر اندیشمندش آرام گرفت یعنی چهل و هفت سال در این دنیا زندگی کرد. بعضی از جمله پسر ارشد ایشان معتقدند که وی مسموم شده و به زهر کین دشمنان از پا درآمد.

وی ادامه داد:علامه موسوی اصفهانیمادرش را به هنگام ولادت و پدرش را در جوانی از دست داده بود و در مدت هشت روز دو پسر و یک دختر دلبندش را از دست داده و همسرش به ناراحتی‌های جسمی و روحی گرفتار شد. با این وجود افزون بر تدریس و منبر و امامت جماعت و هدایت و سایر فعالیت‌های دینی و اجتماعی، بیش از بیست اثر علمی ارزنده از خود به جای گذارد که افزون بر هوش سرشارش، مرهون شماری از احوال روحی و اوصاف اخلاقی او نیز بوده است از جمله: ابواب الجنات فی آداب الجمعات، بساتین الجنان فی المعانی و البیان، وظیفه الانام فی زمن غیبه الامام.

«مِکیالُ المَکارم فی فَوائد الدعا لِلقائم»، مهمترین، مشهورترین و مبسوط‌ترین تألیف نویسنده به شمار می‌رود، تا آن جا که او را به صاحب مکیال می‌شناسند. زبان کتاب به عربی است که توسط آقای مهدی حائری قزوینی ترجمه نیز شده است و ویراست جدید آن در دو جلد ازسوی انتشارات کتاب جمکران و سایر ناشران روانه بازار نشر شده است.

این محقق حوزه علوم قرآن و حدیث در ادامه درباره چرایی تالیف این کتاب گفت: از مقدمه‌ای که مرحوم موسوی اصفهانی بر «مکیال» نوشته، چنین برمی‌آید که از شدت عشق و علاقه‌ای که به حضرت حجت(عج) داشته، شبی آن حضرت را در خواب می‌بیند. امام(ع) تألیف این کتاب را به وی توصیه و تأکید می‌فرماید و حتی نام آن را نیز «مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم» تعیین می‌کند. در واقع می‌توان گفت آیت‌الله موسوی اصفهانی این کتاب را با هدف شکر نعمت وجود حضرت مهدی(عج) نوشته است که معرفت بخش خوانندگان نسبت به منجی عالم بشریت است و از بهترین دستورالعمل‌ها برای ارتباط با امام زمان(عج) و مانیفست(بیانیه) چگونگی انس گرفتن ما با حجت خداست. آیت‌الله صافی گلپایگانی(ره) از مراجع درگذشته تقلید در خصوص «مکیال المکارم» فرمودند: از بهترین و جامع‌ترین کتاب‌ها در موضوع دعا برای فرج است و سزاوار است همه از آن استفاده کنند و امام‌شناسی خود را با آن کامل کنند.

این استادیار گروه معارف دانشگاه سپس به بررسی محتوایی و معرفی بخش‌های کتاب مکیال المکارم پرداخت و بیان نمود که این کتاب هشت بخش دارد (به مقدار ابواب بهشت برین) که در آن مؤلف با استناد به آیات و روایات متعدد، موضوعات بسیار اساسی و سرنوشت‌سازی را که اغلب جنبه کاربردی دارد و مورد ابتلای شیعیان و مسلمانان است، مورد کاوش و دقت نظر و تأکید قرار داده است. بخش اول کتاب به موضوع وجوب شناخت امام زمان(عج) از دیدگاه عقل و نقل می‌پردازد و بیان می‌کند که ایمان بدون شناخت امام زمان تحقق نمی‌پذیرد؛ بر این مطلب هم دلیلی عقلی هست و هم دلیل نقلی. از نظر عقلی، مقتضای لطف خداوند این است که برای از میان رفتن هرگونه نزاع و اختلاف، شخصی را تعیین نماید که حقایق و واقعیتها را کاملاً بداند، تا در هر زمان مردم به چنین شخصی رجوع کنند و آن شخص همان «امام معصوم» است. از نظر نقلی نیز امام صادق(ع) فرمود: به خدا قسم ما آن اسماء حسنی (نیکوترین نامها) هستیم که خداوند هیچ عملی را از بندگان نمی‌پذیرد، مگر با شناخت و معرفت ما (اصول کافی؛ ۲/۲۴۹). منظور از معرفت و شناخت نیز دو امر است، یکی شناختن شخص امام با اسم و نسب او، دوم: شناخت صفات و خصوصیات او که با آنها از دیگران امتیاز می‌یابد.

وی افزود: بخش دوم کتاب اختصاص به اثبات امامت حضرت حجت(عج) دارد و بیان می کند که هیچ راهی برای اثبات امامت نیست مگر نَصّ و معجزه. زیرا همان طور که در جای خود ثابت شده از جمله شرایط امام، عصمت است، و اگر امام معصوم نباشد هدف از نصب او تحقق نمی‌یابد، و به اصطلاح «نقض غرض» لازم می‌آید. امامت حضرت مهدی(عج) به هر دوی این راه‌ها به وسیله روایات متواتره ثابت است که مولف کتاب در دو فصل قسمتی از آنها را آورده است. همچنین گوید که ثقه جلیل شیخ علی خزّاز قمی(ره) در کتاب کِفایهُ الْاَثَرِ فِی النَّصِ عَلَی الاَئِمَّهِ الْاِثْنی عَشَرِ یک صد و هفتاد حدیث از طریق شیعه و سنی روایت کرده که همه آنها به امامت حضرت قائم منتظر تصریح دارد.

وی ادامه داد: بخش سوم کتاب در بیان پاره‌ای از حقوق بسیار و توجهات سرشار آن حضرت بر شیعیان است که به گفته صاحب مکیال همچون دریای خروشان و موّاجی است که غوّاصی در آن نتوانم کرد، ولی به مقدار کف دستی از آن بر می‌گیرم، و در پی تقرّب به درگاهش ره می‌پویم. سپس او مواردی از این حقوق را با ذکر مستندات دینی آن نقل می کند از جمله: حقّ وجود و هستی، حقّ بقاء در دنیا(دنیا به برکت امام زمان، برپاست)، حقّ آقا و ارباب بر بنده و حقّ امام بر رعیت. بخش چهارم اختصاص به توضیح ویژگی‌های امام مهدی(عج) دارد. بخش پنجم که بخش پایانی جلد اول کتاب است به ثمرات و پیامدهای گوارای دعا برای فرج حضرت حجت(عج) اختصاص یافته است.

وی اظهار کرد: جلد دوم کتاب با بخش ششم آغاز می‌شود. در این بخش مؤلف کتاب با تحقیق فراگیر خود که از میان آیات و روایات استخراج کرده، به ۴۱ زمان و ۸ مکان مشخص اشاره می‌کند که دعا برای آن حضرت در این زمان‌ها و مکان‌ها مورد عنایت ویژه و تأکید قرار گرفته است. بخش هفتم، به آداب کلی دعا و چگونگی دعا برای تعجیل ظهور امام مهدی(عج) اختصاص دارد. در بخش هشتم که آخرین بخش کتاب است، به تبیین وظایف و تکالیف بندگان به خصوص شیعیان و مسلمانان در برابر ساحت مقدس حضرت حجت(عج) می پردازد.