تحلیل دیدگاه دانشمندان اسلامی پیرامون استحقاقی یا تفضلیبودن ثواب
سال
1400 / شماره پیاپی
14 /
صفحه
213-231
چکیده :
حدیث «لاَ یدْخِلُ أَحَداً الْجَنَّةَ عَمَلُهُ» و روایات هممضمون آن از احادیث مشکل در جوامع روایی اهلسنّت بهشمار میآید. این روایات، بر فضل و رحمت خداوند نسبت به بندگان بدون در نظرگرفتن معصیت و عبادت آنها اشاره دارد. بر اساس ظاهر این احادیث، اعمال انسان نقشی در ورود به بهشت و جهنم او ندارد؛ حال آنکه از نظر امامیه و معتزله بر پایۀ ادلۀ عقلی و نقلی، آدمی در مقابل فرمانبری و اطاعت، مستحق ثواب و در مقابل عصیان، مستحق عذاب است. برخلاف جبریه که این روایات را بر عدم موضوعیت عمل در کسب ثواب حمل میکنند. اندیشمندان اشاعره، احادیث فوق را مؤیدی در اثبات تفضلیبودن ثواب الهی میدانند. پرداختن به معانی گوناگون «باء» در روایاتی چون «لَا یدْخُلُ أَحَدٌ مِنْکمُ الْجَنَّةَ بِعَمَلِهِ» و «لَنْ ینْجُوَ أَحَدٌ مِنکمْ بِعَمَلِهِ» و رفع تعارض آن با آیاتی مانند آیۀ (ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا کنْتُمْ تَعْمَلُونَ) مهمترین شاخصۀ شرح اشاعره محسوب میشود. در این پژوهش به شیوۀ تحلیل محتوا پس از تبیین روایات فوق، بهطور دقیق دیدگاهها و ادله و نقدهای اندیشمندان اهلسنّت ذیل این احادیث که در سه محور قابل دستهبندی است، مطرح میشود و در نهایت نیز با توجه به مبانی فکری امامیه به ارزیابی آنها پرداخته میشود.
کلیدواژههای مقاله :ثواب، عقاب، تفضل، استحقاق، دانشمندان اسلامی