حديث يازدهم: در دعايى كه از اميرالمؤمنين و امام باقر و امام صادق عليهم السلام نقل شده مىخوانيم:
اللَّهُمَّ خَلَقْتَ الْقُلُوبَ عَلَى إِرَادَتِكَ وَ فَطَرْتَ الْعُقُولَ عَلَى مَعْرِفَتِك. (همان: ج ۹۵، ص ۴۰۳)
خداونداقلبهارا براراده خويش خلقكردى وعقلهارابرمعرفت خودمفطورساختى.
حديث دوازدهم: در دعاى بعد از نوافل فجر روز جمعه مىخوانيم:
يَا مَنْ فَتَقَ الْعُقُولَ بِمَعْرِفَتِهِ وَ أَطْلَقَ الْأَلْسُنَ بِحَمْدِه. (همان: ج ۸۹، ص ۳۰۷)
اى آن كه عقلهارا به معرفت خود آفريدى وزبانها را به ستايش خويش گشودهاى.
در اين سه حديث شريف، مفطور شدن عقول بر معرفت خدا و توحيد، مورد تأكيد قرار گرفته است؛ اما به نظر نمىرسد معنا و مقصود اين روايات با روايات ديگر متفاوت باشد؛ بلكه از جمع بودن لفظ «عقول» هم مىتوان همين مطلب را استفاده كرد. زيرا حقيقت نورى عقل امر واحدى است كه تعدّد در آن وجود ندارد و تعدّد پيدا كردن آن به اعتبار بهرهمندى موجودات از آن است. با اين بيان، روشن مىشود كه معناى عقول در اين روايات عقلا مىباشد؛ يعنى خداى تعالى به هنگام خلقت موجودات آنها را از نور عقل بهرهمند كرد و با وجود عقل، آنها را به معرفت خويش مفطور ساخت. پس با توجّه به مجموعه روايات، مىتوان گفت كه همه موجودات در همه عوالم مادّى، از همان ابتداى خلقتشان از نور عقل بهرهمند شده و به تعريف الاهى به معرفت خداوند سبحانه نايل شدهاند. اين مطلب با توجّه به آيات قرآن كريم و روايات معصومان عليهم السلام واضح است. برخى آيات و روايات، به روشنى، گوياى آناند كه همه موجودات، اعمّ از انسان و حيوان و جماد، در زمين و آسمان، خداى سبحانه را تسبيح مىگويند و بر اساس برخى آيات و روايات ديگر، ولايت بر همه آنها عرضه گرديده و آنها از پذيرش امانت، ابا كردهاند: «إِنّا عَرَضْنا الأَمانَةَ عَلى السَّمـاواتِ وَ الأَرْضِ وَ الجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنها» . (احزاب (33) 72) روشن است كه تسبيح موجودات حكايت از شعور آنها دارد؛ پس عرض ولايت با بهرهمندى از نور عقل صورت گرفته است.
