بازشناسي هندسه ي علوم حديثي
محمّدحسين افشاري
چکيده
مقاله‌ي بازشناسي هندسه ي علوم حديثي، نوشتاري است درباه‌ي علوم حديثي که در آن به اجمال معرفي دانش‌هاي حديثي (علم رجال، فقه الحديث، مصطلحات الحديث، تاريخ حديث و منبع‌شناسي) پرداخته و پس از معرفي آنها و بيان زير شاخه‌هاي اين علوم، به بيان مهم‌ترين مسايل مطرح شده در هر کدام يک از آنها پرداخته است.
کليدواژه: حديث، علوم حديثي، رجال، فقه الحديث، مصطلحات الحديث، تاريخ حديث و منبع شناسي.
مقدمه
احاديث از ديرباز به‌عنوان يکي از منابع فهم دين، مورد توجّه مسلمانان قرار گرفته است و درباره ي آن، علومي قدم به ميان گذاشتند تا بتوانند از اين منابع، بهترين و کامل‌ترين بهره‌ها را به‌دست آورند.
اين دسته از دانش‌ها را از آن روي، علوم حديثي ناميده‌اند که عالم به اين علم را در پذيرفتن سخني به‌عنوان حديث در مرحله ي اوّل و در مرحله ي بعد، در فهم مقصود ياري مي رساند و هدف از آموختن آن جز اين نيست.
لازم است قبل از شروع بحث، درباره ي حديث سخني به ميان آورده شود و به اختلافاتي که در اين ميان براي تعريف اين واژه شده، اشاره کرده و در ادامه به شرح هندسه ي علوم حديثي پرداخته شود.
حديث
«حديث» در لغت به چيزي گفته مي‌شود كه قبلاً ناپيدا بوده و سپس پيدا شده‌است. ۱ به همين دليل كلام را حديث گفته‌اند كه اندك‌اندك اجزاي آن پديد مي‌آيد؛ ۲ امّا حديث در نزد دانشمندان شيعه، در چند معنا به كار برده شده است كه بهترين و كامل‌ترين آنها، معنايي است كه شيخ بهايي آن را در كتاب الوجيزه‌ي خويش- کتابي که درباره ي برخي از علوم حديثي است - بيان کرده است: « اَلْحَديثُ قَوْلُ الْمَعْصوُمِ اَوْ ما يَحْكي قَوْلَهَ اَوْ فِعْلَهُ اَوْ تَقْريرَه.» ۳
1.(احمدبن فارس‌بن زکريا، معجم مقاييس اللغه، قم، نشر اعلام اسلامي، ۱۳۶۲، ج۲، ص۳۶.)
2.(همان و مجمع البحرين، ج۱، ص۳۷۱.)
3.(محمّدبن حسين، بهايي، الوجيزه، مکتبه الاسلام، ص۲.)
