بحث اخلاقی
میانه‌روی (۵)
و مَتِّعني بِالاقتِصاد.
[۱]
در تبیین معنای دوم «اقتصاد» یعنی میانه‌روی در همه امور، اشاره شد که از منظر قرآن، جامعه‌ای که در زندگی از برنامه‌ای معتدل و به دور از افراط و تفریط پیروی کند، «امت وسط» است:
﴿وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً﴾.
[۲]
و بدين سان، شما را امّتى ميانه [رو] قرار داديم.
در این آیه، هدایت جامعه اسلامی به اعتدال و دوری از افراط و تفریط، به هدایت آنها در تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه، تشبیه شده است، زیرا در آیه قبل از آن، می‌فرماید:
﴿سَيَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلاَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتي كانُوا عَلَيْها قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقيم﴾.
[۳]
به زودى كم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چيز آنان را از قبله‌اى كه بر آن بودند بازگردانيد؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر كه را بخواهد به راهى راست هدایت می‌کند.
این تشبیه، با عنایت به کلمه «کذلک»، قابل برداشت است، یعنی همان طور که قبله را از بیت المقدس به کعبه تغییر دادیم تا به صراط مستقیم، هدایت شوید، همچنین شما را امتی میانه قرار دادیم، امتی که جزو هیچ کدام از دو طرف افراط و تفریط قرار ندارد. نه مثل مسیحیت که بیشتر به دنبال معنویت و رهبانیت است و نه مثل یهودیت که بیشتر به مادیات و دنیا توجه می‌کند.
حضرت امام(رحمة‌الله‌علیه) در این باره می‌فرماید:
در یک روایتی نقل می کنند ـ من نمی توانم تصدیق کنم، من نقل می کنم از آنهایی که نقل کرده اند ـ که رسول الله مثلاً فرموده است:
کانَ أخی مُوسی عَینُهُ الیُمنی عَمیاء و أخی عیسی عَینُهُ الیُسری عَمیاء وَ أنَا ذُو العَینَینِ
[۴]
.
[۵]
اسلام، برنامه‌ای را معرفی کرده است که هم دنیا دارد و هم آخرت، هم مادیت دارد و هم معنویت. بنا بر این، پیروان راستین اسلام کسانی هستند که در عقیده و اخلاق و عمل نه تندرو هستند و اهل افراط و نه کُندرو و اهل تفریط؛ بلکه در همه زمینه‌ها در صراط مستقیم حق و اعتدال حرکت می‌کنند. از رسول خدا(صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نیز نقل شده که «امت وسط» در آیه یادشده را به معتدل تفسیر نموده است:
في قَولِهِ تَعالى: ﴿وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً﴾: قالَ: عَدلاً.
[۶]
در باره اين سخن خداوند متعال: «و بدين گونه شما را امّتى ميانه قرار داديم»: يعنى معتدل.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، الدعاء ۲۰.
[۲]
بقره/سوره۲، آیه۱۴۳.
[۳]
بقره/سوره۲، آیه۱۴۲.
[۴]برادرم موسى چشم راستش نابينا بود و برادرم عيسى چشم چپش، و من هر دو چشمم بيناست.
[۵]
صحیفه امام، سید روح الله موسوی خمینی (۱۴۰۹ ق)، ج۳، ص۲۲۶.
[۶]صحيح البخاری، محمد بن اسماعیل البخاری (۲۵۶ ق)، ج۶، ص۲۶۷۵، ح۶۹۱۷.
