آشنايي با طريق شيخ طوسي و نقش کاربردي آن

ابوطالب علي‌نژاد^۱

چکيده

فهرست نجّاشي و فهرست شيخ طوسي از گنجينه‌هاي گران‌بهايي است که اطّلاعات ذي‌قيمتي از اصول و مصنّفات شيعه و مکتوبات حديثي آن‌ها در اختيار ما قرار مي‌دهد. روش رايج و متداول در ميان محدّثان در نقل از اين‌گونه متون، تنها اتصال اسناد خود به سلسله روايت اين آثار است. بدان ‌جهت نجّاشي و شيخ طوسي، طرق و اسناد خود را به کتب و آثار راويان نقل نمودند. آشنايي با اين طرق و اسناد، فوايد علمي متعددي را در پي دارد، در اين ميان آشنايي با طرق شيخ طوسي در الفهرست از اهمّيّت بيشتري برخوردار است؛ زيرا شيخ طوسي برخلاف نجّاشي داراي دو اثر حديثي ماندگار و مهم؛ يعني، تهذيب الاحکام و الاستبصار فيما اختلف من الاخبار است.
شيخ طوسي در اين دو کتاب حديثي، جهت اختصار به حذف اوايل سند پرداخته و واسطه‌ها را تحت ضابطه‌ي خاصّي در مشيخه ذکر نموده است که در اصطلاح از آن به طريق تعبير مي‌شود. در مشيخه با دو مشکل مواجه هستيم، يکي ضعف طريق در بعض موارد و ديگري عدم ذکر طريق در بعض راويان و اين هر دو موجب ضعف سندي حديث مي‌شود، براي برون‌رفت از اين مشکل و راه علاج آن، با استفاده از اسناد و طرق شيخ در الفهرست ـ با ضوابطي ـ مي‌توانيم به تصحيح آن دسته از روايات تهذيب و استبصار که داراي اسناد ضعيف هستند و يا طريقي براي آن‌ها در مشيخه ذکر نشده است، بپردازيم. اين مقاله درصدد تبيين اين مسأله است که چگونه مي‌توانيم با استفاده از طريق شيخ در الفهرست به تصحيح اسناد و طرق روايات تهذيب و استبصار بپردازيم.

کليدواژه‌ها: طريق، سند، مشيخه، تعويض سند، طوسي، تهذيب‌الاحکام، الاستبصار، الفهرست.