رابطه آمرزش خواهی و مکارم اخلاق
اللَّهُمَّ إِلَى مَغْفِرَتِكَ وَفَدْتُ، وَ إِلَى عَفْوِكَ قَصَدْتُ
[۱]
در جلسه پیشین گذشت که رابطه این فراز با مکارم اخلاق در آن است که هیچ کس نباید بر اعمال خود تکیه کند و با اعمال خود تصور کند که مستحق بهشت گردیده است چنانچه پیامبر(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند:
لا يَدخُلُ الجَنَّةَ رَجُلٌ إِلّا بِرَحمَةِ اللَّهِ عز و جل
[۲]
هيچ كس به بهشت نمى‌رود، مگر با رحمت خداى عز و جل.
در صحیح مسلم از پیامبر اسلام(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است که:
إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله قالَ: ما مِن أَحَدٍ يُدخِلُهُ عَمَلُهُ الجَنَّةَ. فَقِيلَ: وَلا أَنتَ، يا رَسُولَ اللَّهِ؟ قالَ: وَلا أَنَا، إِلَّا أَن يَتَغَمَّدَنِي رَبِّي بِرَحمَة
[۳]
«هيچ كس نيست كه كردارش او را به بهشت برد». گفته شد: حتّى شما، اى پيامبر خدا؟
فرمود: «حتّى من، مگر آن كه رحمت پروردگارم مرا در بر گيرد».
این نکته بسیار مهمی است که انسان به عمل خود تکیه نکند و به تعبیر دیگر گرفتار عُجب و غرور به اعمال نیک خود نشود که پیامبر مکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند:
لَيسَ عَبدٌ يَتَعَجَّبُ بِالحَسَناتِ إلّاهَلَك
[۴]
هيچ بنده‌اى نيست كه از كارهاى خوبش دچار خودپسندى شود، مگر اين كه هلاك مى‌گردد.
به تعبیر دیگر وقتی فردی از اعمال نیکوی خود دچار کیف نفسانی و حال خودبرتربینی شود قدم به وادی هلاکت و دوزخ گذارده است.
در روایت آمده است که حضرت عیسی(علیه‌السلام) به حواریون میفرمود:
يَا مَعْشَرَ الْحَوَارِيِّينَ كَمْ مِنْ سِرَاجٍ أَطْفَأَتْه الرِّيحُ وَ كَمْ مِنْ عَابِدٍ أَفْسَدَتْهُ الْعُجْب
[۵]
اى گروه حواريان! بسا چراغى كه باد خاموشش كرد، و بسا عابدى كه خودپسندى تباهش نمود.
مسأله عُجب در عمل تا آنجا مهم است که خدای متعال گاهی توفیق عمل عبادی را از فردی که در معرض عُجب قرار دارد سلب می‌کند:
إنّ اللَّهَ تباركَ وتعالى يقولُ: إنّ مِن عِبادي مَن يَسألُني الشَّي‌ءَ مِن طاعَتي لِاحِبَّه، فأصرِفُ ذلك عَنه لكي لا يُعجِبَه عَملُه
[۶]
خداى تبارك و تعالى مى‌فرمايد: برخى از بندگان من از من توفيق طاعتى مى‌طلبند تا بدان وسيله دوستشان بدارم، اما من آن را به آنان نمى‌دهم، مبادا از عمل خود دچار خودپسندى شوند
چه این که خواب چنین کسی از نماز شبی که وی را در معرض عجب قرار می‌دهد بهتر است تا گرفتار غرور نشود، به تعبیر دیگر از لطف و عنایت خدا به اوست که اهل نماز شب اصلا نشود تا این که گرفتاری پیدا کند.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.
[۲]
إعتقادات الإمامية (للصدوق)، ص: ۶۹.
[۳]صحيح مسلم: ج۴ ص۲۱۶۹ ح۷۲.
[۴]
حكمت نامه پيامبر اعظم «صلى الله عليه و آله و سلم»، ج۹، ص: ۶۸.
[۵]
عدة الداعي و نجاح الساعي، ص: ۲۲۳.
[۶]
الزهد، ص: ۱۳۷.
