بررسی روایات خلق افعال انسان در جوامع حدیثی شیعه و نسبت سنجی آن با دیدگاه های متکلمان مسلمان

نشریه : حدیث پژوهی

نویسنده : پديدآورنده : ابوالفضل خوش منش
پديدآورنده : محمود واعظی
پديدآورنده : حمید مدرسی

چکیده :

در میان دانشمندان اسلامی بحث های زیادی پیرامون خلق افعال انسان در گرفته است. در روایات شیعه به صراحت به اثبات خلق تقدیری افعال انسان و نفی خلق تکوینی آن پرداخته شده است. با توجه به معنای لغوی کلمه تقدير، سه معنا را می توان برای خلق تقدیری در نظر گرفت:
اول، معنای اصطلاحی أن یعنی تقدیر اعمال انسان در علم الهی، در این معنا افعال انسان بدان سبب که در علم ازلی خدا مشخص بوده مخلوق خدا به شمار می روند.
دوم، معنای لغوی تقدیر. از آن رو که خلق نیز در اصل به معنای تقدیر است، اضافه تقدیر به خلق از باب تأكيد بر معنای لغوی خلق است؛ این معنا در قرآن مورد تأکید قرار گرفته و اکثر مفسران خلق پرنده توسط حضرت عیسی (ع) را خلق تقدیری می دانند،
سوم، تقدیر به معنای قدرتمند ساختن؛ بدین معنا که افعال انسان از آن حیث که توسط قدرتی که خدا به انسان اعطا کرده به وجود می آید، مخلوق خدا به شمار می رود.
با در نظر گرفتن معنای خلق تکوینی و تقدیری، خلق مستقیم افعال انسان توسط خدا مردود و خلق غير مستقيم أن تأیید می گردد. نظریات دانشمندان معاصر شیعه به دلیل اعتقاد به خلق غیر مستقیم افعال انسان، به این روایات نزدیک تر است و آراء اشاعره و معتزله و متقدمان شیعه در تعارض با این روایات قرار داد.