غفران الهی
اللَّهُمَّ إِلَى مَغْفِرَتِكَ وَفَدْتُ، وَ إِلَى عَفْوِكَ قَصَدْتُ
[۱]
در فراز دیگری از مکارم اخلاق در مقام نیایش می‌گوییم پروردگارا! من به سوی مغفرت و آمرزش تو آمدم و به سوی عفو و بخشایش تو آهنگ کردم.
درباره واژگان این عبارت باید به واژه «وفدتُ» از ماده «وَفْدْ» اشاره کرد. این واژه به معنای «ورود» است و معمولاً زمانی استفاده می‌شود که فرد برای تامین نیاز و حاجت خود به پادشاه مراجعه می‌کند. راغب اصفهانی درباره معنای این واژه می‌نویسد:
وَفَدَ القومُ تَفِدُ وِفَادَةً، و هم وَفْدٌ و وُفُودٌ، و هم الذين يقدمون على الملوك مستنجزين الحوائج
[۲]
این تعبیر در جایی استفاده می‌شود که افرادی برای تأمین نیازها و حاجات خود بر ملوک و پادشاهان وارد می‌شوند. در واقع استفاده از این تعبیر نشان‌دهنده چگونگی رابطه انسان و پروردگار است، خصوصاً که تقدیم جار و مجرور بر فعل مفید حصر است و معنای دقیق این خواهد بود که من فقط به سمت مغفرت تو آمدم و فقط عفو و بخشش تو را قصد کردم.
در اینجا دو خواسته «مغفرت» و «عفو» از خدای متعال درخواست شده است که هر دو در راستای دو صفت از اسماء حسنای الهی است: «غافر» و «عفُو».
برگرفته‌هاى مادّه «غفر»، نزديك به ۲۳۴ بار در قرآن كريم به كار رفته‌اند. از اين ميان، صفت «غفور»، نَوَد و يك بار و صفت «غفّار»، پنج بار و صفت «غافر» هم دو بار آمده است. به برخی از این آیات توجه کنید:
وَ سارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقينَ
[۳]
و به سوى آمرزشى از جانب پروردگارتان و بهشتى كه پهناى آن(به اندازه)آسمان‌ها وزمين است(و)براى پرهيزكاران آماده شده بشتابيد
سابِقُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ
[۴]
به پيش تازيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتى كه پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمين است و براى كسانى كه به خدا و پيامبرانش ايمان آورده‌اند؛ آماده شده است
وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى
[۵]
و من هر كه را توبه كند،و ايمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، سپس هدايت شود، مى‌آمرزم
قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيم
[۶]
این صفت «غفار» الهی است که موجب می‌شود جای هیچ ناامیدی باقی نماند. کلینی روایتی را نقل می‌کند که در آن از تکرار توبه و گناه سوال می‌شود که پاسخ امام(علیه‌السلام) بسیار جالب توجه است:
امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: «اى محمّد بن مسلم! گناهان مؤمن، هر گاه از آنها باز گردد، براى او آمرزيده است. پس مؤمن بايد براى آنچه پس از بازگشت و آمرزش، از سر مى‌گيرد، كار كند. هان! به خدا سوگند، اين تنها براى اهل ايمان است». گفتم: اگر چه پس از بازگشت و آمرزش‌خواهى از گناهان، [به گناه] باز گردد و باز توبه كند؟! فرمود: «اى محمّد بن مسلم! آيا مى‌پندارى كه بنده مؤمن، از گناهش پشيمان مى‌شود و از آن، آمرزش مى‌خواهد و باز مى‌گردد؛ امّا خدا بازگشتِ او را نمى‌پذيرد؟!». گفتم: زيرا او اين كار را بارها انجام داده است. هر بار، گناه مى‌كند و سپس باز مى‌گردد و از خدا، آمرزش مى‌خواهد. فرمود: «هر گاه مؤمن به آمرزش‌خواهى و توبه [به درگاه خدا] باز گردد، خدا با آمرزش خود به او باز مى‌گردد، و خدا آمرزگارِ مهربان است، توبه را مى‌پذيرد و از گناهان در مى‌گذرد. پس مبادا مؤمنان را از رحمت خدا نااميد كنى».
خداوند ان شاء الله همه ما را مورد عفو و مغفرت خود قرار بدهد.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.
[۲]
مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانی (۴۲۵ ق)، ص۸۷۷.
[۳]
آل عمران، ۱۳۳.
[۴]
حدید، ۲۱.
[۵]
طه، ۸۲.
[۶]
زمر، ۵۳.
