ستایش فقر
وَ لَا أَفْتَقِرَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُسْعِي وَ لَا أَطْغَيَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُجْدِي.
[۱]
در جلسات قبل به انواع روایات نکوهش «فقر» و آثار زیان‌بار آن اشاره کردیم. اکنون به آن دسته از روایاتی که به ستایش و مدح «فقر» پرداخته‌اند اشاره می‌کنیم.
امام صادق(علیه‌السلام) در روایتی که کلینی در کافی نقل نموده است تعبیر بلندی نسبت به فقر به کار برده‌اند:
الْمَصَائِبُ مِنَحٌ مِنَ اللَّهِ، وَ الْفَقْرُ مَخْزُونٌ عِنْدَ اللَّه
[۲]
مصيبت‌ها هديه‌هاى خداوندند و فقر، گنجينه‌اى است نزد خداى
این تعبیر بلندی است که هم از مصائب به هدیه تعبیر شده است هم از فقر به گنج و گنجینه‌ای نزد خداوند. چه بنابراین اگر خدا بخواهد به کسی گنجینه‌ای از عنایت خود دهد ، فقر می‌دهد.
در روایت دیگری امام صادق(علیه‌السلام) این داستان را تعریف می‌کند که روزی پیامبر(صلّ‌الله‌علیه‌وآله) به خانه مردی به صرف غذا دعوت شدند. هنگام ورود به خانه، مرغی را بر بالای دیوار دیدند که همانجا تخم گذاشته بود. ناگهان تخم مرغ غلتید و از دیوار افتاد اما روی میخ بغل دیوار قرار گرفت؛ نه به زمین افتاد و نه شکست. پیامبر(صلّ‌الله‌علیه‌وآله) از این صحنه تعجب کردند. صاحب‌خانه متوجه ایشان شد و گفت آیا تعجب کردید؟ به خئا سوگند من هرگز به بلا و سختی مبتلا نشده‌ام. بی‌درنگ پیامبر(صلّ‌الله‌علیه‌وآله) از جای برخواستند و از غذای وی تناول نکردند و دلیل رفتار خود را چنین توضیح دادند که کسی که بلایی نبیند خدا به او توجهی ندارد.
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه‌السلام): دُعِيَ النَّبِيُّ(صلّ‌الله‌علیه‌وآله) إِلى طَعَامٍ، فَلَمَّا دَخَلَ مَنْزِلَ الرَّجُلِ، نَظَرَ إِلى دَجَاجَةٍ فَوْقَ حَائِطٍ قَدْ بَاضَتْ، فَتَقَعُ الْبَيْضَةُ عَلى وَتِدٍ فِي حَائِطٍ، فَثَبَتَتْ عَلَيْهِ، وَ لَمْ تَسْقُطْ، وَ لَمْ تَنْكَسِرْ، فَتَعَجَّبَ النَّبِيُّ(صلّ‌الله‌علیه‌وآله) مِنْهَا، فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ: أَ عَجِبْتَ مِنْ هذِهِ الْبَيْضَةِ؟ فَوَ الَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ مَا رُزِئْتُ شَيْئاً قَط قَالَ: فَنَهَضَ رَسُولُ اللَّهِ(صلّ‌الله‌علیه‌وآله)، وَ لَمْ يَأْكُلْ مِنْ طَعَامِهِ شَيْئاً، وَ قَالَ: مَنْ لَمْ يُرْزَأْ فَمَا لِلَّهِ فِيهِ مِنْ حَاجَة
[۳]
فردی از امام جواد(علیه‌السلام) درخواست نمود که وی را توصیه و رهنمودی بفرمایند. امام(علیه‌السلام) به او فرمودند بگویم می‌پذیری؟ پاسخ مثبت داد. امام(علیه‌السلام) او را به سر بر بالین صبر قرار دادن و هم‌آغوشی با فقر و راندن شهوات سفارش کردند:
قالَ لَهُ [أي لِلإِمامِ الجَوادِ(علیه‌السلام)] رَجُلٌ: أوصِني. قالَ(علیه‌السلام) : وتَقبَلُ؟ قالَ: نَعَم. قالَ: تَوَسَّدِ الصَّبرَ، وَاعتَنِقِ الفَقرَ، وَارفُضِ الشَّهَوات
[۴]
در روایت دیگری پیامبر(صلّ‌الله‌علیه‌وآله) بین فقر دنیا و فقر آخرت رابطه معکوسی را ترسیم می‌کنند به این معنا که فقر دنیا، غنا و ثروتی برای آخرت است و ثروت دنیایی، تهیدستی برای آخرت است:
الْفَقْرُ فَقْرَانِ فَقْرٌ فِي الدُّنْيَا وَ فَقْرٌ فِي الْآخِرَةِ فَفَقْرُ الدُّنْيَا غِنَى الْآخِرَةِ- وَ غِنَى الدُّنْيَا فَقْرُ الْآخِرَةِ وَ ذَلِكَ الْهَلَاك
[۵]
امام صادق(علیه‌السلام) مکالمه و مناجاتی را بین خدای متعال و حضرت موسی نقل کرده‌اند که در آن خدای متعال به حضرت موسی می‌فرماید:
إِذَا رَأَيْتَ الْفَقْرَ مُقْبِلًا، فَقُلْ: مَرْحَباً بِشِعَارِ الصَّالِحِينَ، وَ إِذَا رَأَيْتَ الْغِنى مُقْبِلًا، فَقُلْ: ذَنْبٌ عُجِّلَتْ عُقُوبَتُه
[۶]
هر گاه فقر را ديدى كه به تو روى نهاده، بگو: خوش آمدى اى نشانه شايستگان؛ و هر گاه توانگرى را روى‌كُنان ديدى، بگو: گناهى است كه كيفرش زود افتاده
این روایات، نمونه‌هایی از روایات با موضوع مدح و ستایش فقر است.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.
[۲]
الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۳، ص۶۵۱، ح۲۳۸۳، ط ـ دار الحدیث.
[۳]
الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۳، ص۶۴۱، ح۲۳۷۱، ط ـ دار الحدیث.
[۴]
تحف العقول، ابن شعبه الحرّانی (۳۸۱ ق)، ص۴۵۵.
[۵]
مشكاة الأنوار في غرر الأخبار، على بن حسن طبرسى (۶۰۰ق)، ص۲۲۹.
[۶]
الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۳، ص۶۵۶، ح۲۳۹۳، ط ـ دار الحدیث.
