آثار زیان‌بار فقر
وَ لَا أَفْتَقِرَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُسْعِي وَ لَا أَطْغَيَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُجْدِي.[۱]
پیش از این به «جهل و نادانی» و «کفر» به عنوان برخی از آثار زیان‌بار فقر اشاره کردیم، اکنون به پیامد زیان‌بار دیگری می‌پردازیم.
۳. ذلت و خواری
از جمله آثار زیان‌بار فقر، ذلت، خواری و از دست دادن عزت نفس است. پیش از اشاره به روایات این موضوع لازم است این نکته تذکر داده شود که آنچه به عنوان آثار فقر شمرده می‌شود بدین معناست که غالباً و نوعاً فقر چنین آثاری دارد.
در روایات متعددی با ادبیات مختلف، خواری و سرشکستگی به عنوان یکی از آثار فقر شمرده شده است. به این روایات از امیر مومنان امام علی(علیه‌السلام) دقت کنید:
القِلَّةُ ذِلَّة[۲]
كم داشتن، خوارى است.
این روایت در ضمن نامه بلندی از امام علی(علیه‌السلام) به فرزندشان امام حسن(علیه‌السلام) آمده است.
إنَّ الفَقرَ مَذَلَّةٌ لِلنَّفسِ، مَدهَشَةٌ لِلعَقلِ، جالِبٌ لِلهُموم[۳]
هر آينه فقر، خوارىِ جان است و مايه سرگشتگىِ عقل و فراهم آورنده اندوه
در این روایت سه اثر فقر آمده است: خواری، حیرانی و اندوه
الْفَقِيرُ فِي الْوَطَنِ مُمْتَهَن[۴]
فقير در وطن، فرومايه است.
در روایت دیگری اشاره می‌کند که فقیر در میان اهل خانواده هم جایگاه پایینی پیدا می‌کند، در كلمات حكيمانه منسوب به امام علی(علیه‌السلام) آمده است:
مَن أثرى كَرُمَ عَلى أهلِهِ، ومَن أملَقَ هانَ عَلى وُلدِهِ.[۵]
آن كه توانگر باشد، نزد خاندانش گرامى است؛ و آن كه تنگدست باشد، نزد فرزندانش خوار
خانواده معمولاً به همسر و پدر پولدار احترام می‌گذارند اما فرد فقیر پیش فرزندانش نیز خوار و بی عزت است.
همین معنا در روایت دیگری - كلمات حكيمانه منسوب به امام علی(علیه‌السلام) - نیز آمده است:
إذا أيسَرتَ فَكُلُّ الرِّجالِ رِجالُكَ، وإذا أعسَرتَ أنكَرَكَ أهلُك[۶]
هر گاه گشاده دست باشى، همه مردان مردانِ تواند؛ و هر گاه به تنگدستى افتى، خانواده‌ات نيز تو را نمى‌شناسند.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.
[۲]
تحف العقول، ابن شعبه الحرّانی (۳۸۱ ق)، ص۸۵.
[۳]
غرر الحكم و درر الكلم، تمیمی آمدی (۵۵۰ ق)، ص۲۲۲، ح۵۲.
[۴]
عیون الحكم و المواعظ، اللیثی الواسطی (قرن ۶)، ص۲۸، ح۳۸۶.
[۵]
شرح نهج البلاغة، لابن أبي الحديد (۶۵۶)، ج۲۰، ص۳۰۸، ح۵۲۹.
[۶]شرح نهج البلاغة، لابن أبي الحديد (۶۵۶)، ج۲۰، ص۳۰۸، ح۵۲۹.
