درخواست پیشگیری از فقر از خداوند
وَ لَا أَفْتَقِرَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُسْعِي وَ لَا أَطْغَيَنَّ وَ مِنْ عِنْدِكَ وُجْدِي.[۱]
پیش از این به دو گروه از روایات حوزه فقر اشاره شد یکی روایات «فقر فراگیر» و دیگری روایات «نکوهش فقر». اکنون به گروه دیگری از روایات این حوزه با موضوع درخواست رفع فقر از خداوند یا به تعبیر دیگر روایاتی که در قالب دعا برای مبتلا نشدن به فقر آمده است اشاره می‌کنیم.
درخواست پیشگیری از فقر یا مبتلا نشدن به فقر، در روایات و ادعیه فراوانی به چشم می‌خورد. این مجموعه روایات در دو قالب کلی قرار می‌گیرند؛ روایاتی که در قالب «استعاذه و پناه بردن به خدا» هستند و دیگری روایاتی که به صورت «درخواست از خداوند» آمده‌اند.
استعاذه از فقر
این گروه از روایات هم در روایات اهل سنت دیده می‌شود هم در روایات شیعه. به عنوان نمونه اهل سنت این استعاذه را از پیامبر مکرم(صلّ‌الله‌علیه‌وآله) نقل کرده‌اند:
اللّهُمَّ إنّي أعوذُ بِكَ مِنَ الكُفرِ، وَالفَقرِ، وعَذابِ القَبر[۲]
بار خدايا! هر آينه از كفر و فقر و عذاب قبر به تو پناه مى‌جويم.
در روایات شیعه نیز این معنا دیده می‌شود؛ مثلاً در فراز پایانی یکی از ادعیه هنگام استلام حجر الاسود که توسط امام صادق(علیه‌السلام) تعلیم داده شده، چنین از فقر و نداری به خدا پناه برده می‌شود:
اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ مَوَاقِفِ الْخِزْيِ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة[۳]
بار خدايا! از كفر و فقر، و جايگاه‌هاى رسوايى در دنيا و آخرت، به تو پناه مى‌برم.
در دعای ۴۶ صحیفه سجادیه نیز چنین استعاذه‌ای دیده می‌شود:
نَعوذُ بِكَ ... مِن فِقدانِ الكَفافِ ... ومِنَ الفَقرِ إلَى الأَكفاءِ، ومِن مَعيشَةٍ في شِدَّة[۴]
به تو پناه مى‌جوييم ... از توان نداشتن براى تأمين نيازهاى خود ... و از فقر نزد همگنان و از زندگانىِ سخت.
این‌ها نمونه‌هایی از روایاتی است که از ادبیات «استعاذه» و «پناه بردن» استفاده کرده‌اند.
درخواست از خداوند
گروهی از روایت نیز در قالب «درخواست از خداوند» به موضوع اشاره کرده‌اند. آنچه در ابتدای جلسه از دعای مکارم الاخلاق خوانده شد در همین گروه قرار می‌گیرد آن گاه که ما از خدا می‌خواهیم که ما را فقیر نگرداند. یا در فرازهای بعدی همین دعا که می‌خوانیم:
لا تَجعَل عَيشي كَدّا كَدّا، ولا تَرُدَّ دُعائي عَلَيَّ رَدّا؛ فَإِنّي لا أجعَلُ لَكَ ضِدّا، ولا أدعو مَعَكَ نِدّا[۵]
و زندگانى‌ام را سخت مساز و دعايم را باز مگردان؛ كه هر آينه من براى تو ناسازى قرار نمى‌دهم و با تو شريكى را نمى‌خوانم.
در روایت دیگری از امام باقر(علیه‌السلام) به کف و سقف روزی درخواستی از خداوند نیز اشاره می‌شود؛ نه چنان فقر و تنگدستی که به بیچارگی و بدبختی بیانجامد و نه چنان فراخ‌دستی و رفاهی که به طغیان و سرکشی منجر شود:
وَ لَاتَرْزُقْنِي رِزْقاً يُطْغِينِي، وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِفَقْرٍ أَشْقى بِهِ مُضَيَّقاً عَلَيَّ[۶]
روزى‌اى نده كه مايه سركشى‌ام باشد؛ و به فقرى كه به سبب تنگناى آن، به تيره‌بختى افتم، دچارم مكن.
در روایت دیگری پیامبر(صلّ‌الله‌علیه‌وآله) از خدای متعال درخواست می‌کند در خوراکشان برکت قرار گیرد چرا که بدون خوراک (یعنی در حال گرسنگی که جلوه بارز فقر است)، انجام فرائض الهی دور از ذهن خواهد بود.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلّ‌الله‌علیه‌وآله): اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي الْخُبْزِ، وَ لَا تُفَرِّقْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُ، فَلَوْ لَا الْخُبْزُ مَا صُمْنَا وَ لَا صَلَّيْنَا، وَ لَا أَدَّيْنَا فَرَائِضَ رَبِّنَا.[۷]
خدايا! نان را براى ما مبارك گردان و ميان ما و نان، جدايى مينداز. اگر نان نبود، نه روزه مى‌گرفتيم، نه نماز مى‌خوانديم، و نه واجبات پروردگارمان را به جا مى‌آورديم.
این روایات نیز نمونه‌هایی از روایاتی است که در آن پیشگیری از فقر از خدای متعال درخواست شده است. اقسام دیگر روایات مرتبط با موضوع فقر در جلسات آینده مورد بررسی قرار خواهد گرفت، ان شاءالله.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.
[۲]سنن النسائي، ج۳، ص۷۴ و ج۸، ص۲۶۲.
[۳]
الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۸، ص۵۶۱، ح۷۴۹۴، ط ـ دار الحدیث.
[۴]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۵۶، الدعاء۸.
[۵]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۱۰۰، الدعاء۲۰.
[۶]
الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۴، ص۵۶۸، ح۳۴۶۳، ط ـ دار الحدیث.
[۷]
الکافی، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۹، ص۵۲۷، ح۸۳۶۸، ط ـ دار الحدیث.
