امير مؤمنان فرمود: تو كه كارهاى زشت و رسوا كننده كرده اى ، نيشت را به خنده باز مكن ، و اگر در بدكردارى و گناه به سر مى برى ، از بلاى ناگهانى و غافلگيركننده ايمن مباش.
در اينجا «واضحة» ، همان دندانى است كه به هنگام خنده ، ديده مى شود و منظور حضرت آن است كه اگر اعمال رسوايى انجام داده اى ، نبايد چنان شاد و مسرور باشى كه بتوانى چنان بخندى كه دندان واضحه تو معلوم گردد . اينجا معناى حقيقى ، يعنى نشان ندادن دندان واضحه و معناى كنايى ، مى توانند در كنار هم وجود داشته و اراده شوند ، اگر چه مقصود اصلى ، همان معناى كنايى ، يعنى شادمان نبودن از پس اين همه گناه و اعمال فاضحه است . مجلسى رحمه الله نيز چنين احاديثى را شرح مى كند و كشف معناى حقيقى و اصلى آنها را به عهده مى گيرد. ^۱

و ممكن است همه اين ها ، استعاره از وحشت ها و دشوارى هاى بعد از مرگ باشد.
مطالعه گسترده تر روضة المتقين ، مى تواند موارد متعدد ديگرى را براى ما به ارمغان بياورد ، و نيكوست كه پژوهشگرى توانا ، اين مسئله را به صورت گسترده و مستقل پى گيرى كند ^۱ .

كنايه

اگر چه كنايه نيز گونه اى از صفت هاى ادبى است و مى تون آن را در همان بحث مجاز طرح كرد ، اما به جهت تفاوت در امكان اراده حقيقت در كنايه ، آن را به طور مستقل طرح مى كنيم و معتقديم فهم اين كنايه ها و يا تيسير مسير فهم آنها ، از كارهاى مهم فقه الحديثى محسوب مى شود. كارى كه بسيارى از مفسّران قرآن و حديث ، تحت عنوان بحث ادبى و بلاغى ، آن را سامان مى دهند.
ويژگى مهم كنايه كه آن را كاملاً از استعاره و ديگر مجازها جدا مى سازد ، آن است كه معناى حقيقى الفاظ در كنايه از دست نمى روند و حتى مى توانند هم زمان با معناى اصلى و مقصود جدّى گوينده ، وجود داشته و مراد باشند ، در حالى كه در استعاره ، به جهت اشتمال جمله و يا تركيب بر معنايى غير قابل قبول ، ناگزير هستيم معناى ظاهر را به كنار بنهيم و به علاقه تشبيه و يا جزء و كلّ و اشتمال و ديگر علاقه هاى بيان شده ، به سراغ مفهومى در پس پرده لفظ برويم و مراد جدّى متكلم را از آن بيابيم . به عبارت ديگر ، در كنايه ، مانعى از قبول معناى حقيقى و مفهوم اوليه متن نيست ، اما به جهت كثرت استعمال ، مى توان معناى ديگرى را از آن الفاظ مراد دانست كه غالبا لازم حقيقى و خارجى و يا لازم معنايى همان مفهوم اوليه است . به عنوان مثال ، حديث امام على عليه السلام را كه كلينى آن را چنين نقل كرده است ، در نظر مى گيريم :
قال أمير المؤمنين عليه السلام : لا تبدينّ عن واضحة و قد عملت الأعمال الفاضحة ، ولا تأمن البيات و قد عملت السيّئات؛^۲