ساختارهای مطلوبیت فعل در قرآن از منظر فقیهان

نشریه : رهیافت هایی در علوم قرآن و حدیث

نویسنده : پديدآورنده : مهدی سلیمی
پديدآورنده : محمد حسن حائری
پديدآورنده : حسین صابری

چکیده :

خداوند در قرآن کریم علاوه بر استخدام صیغۀ امر، مجموعه‌ای از ساختارهای خبری را نیز برای بیان مطلوب خویش به‌کار گرفته است. دانشیان اصول فقه به‌طور جدی از این ساختارها بحث نکرده‌اند و بیش از همه به معنا و دلالت مادۀ امر توجه داشته‌اند، اما دانشیان فقه به‌صورت گسترده‌تر و البته پراکنده به آنها استناد کرده و از دلالت این ساختارها بر وجوب و استحباب یا تأکید بر حکم تکلیفی به‌دست‌آمده از ساختارهای دیگر، سخن گفته‌اند. بسیاری از آیات قرآن مشتمل بر ساختارهای طلبی مبتنی بر الفاظ «وعظ»، «فرض»، «کتب»، «حقّ» و «وصیّ» هستند. نیز إخبار از وقوع فعل؛ إخبار از تعلق فعل بر عهدۀ افراد؛ طلب فعل به‌شیوه‌های استفهام، شرط، ترجی و تحضیض؛ وعید از جانب خداوند؛ مدح فعل یا فاعل آن؛ تقبیح ترک فعل، از ساختارهای دیگر مطلوبیت فعل است. این نوشتار، به منظور توسعۀ استنباط فقهی از قرآن، ساختارهای حاکی از وجوب و استحباب را در آیات الاحکام بر اساس رویکرد عملی فقیهان امامیه، توصیف و تحلیل کرده و به این نتیجه نایل آمده است که هدف اصلی، برانگیختن و تشویق مکلف به انجام فعل بوده است.