روايت شده است:
إنَّ للّهِِ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ عِلمَينِ : عِلما أظهَرَ عَلَيهِ مَلائِكَتَهُ وَ أنبِياءَهُ وَ رُسُلَهُ ... وَ عِلما استَأثَرَ بِهِ .^۱
براى خداى خجسته و والا دو علم است : يكى علمى كه فرشتگان ، پيامبران و فرستادگانش را بر آن آگاه گردانيده ... و ديگرى علمى كه ويژه خود قرار داده است .
و در حديثى ديگر از ايشان آمده است:
إنَّ اسمَ اللّهِ الأَعظَمَ عَلى ثَلاثَةِ وَ سَبعينَ حَرفا، وَ إنَّما كانَ عِندَ آصِفَ مِنها حَرفٌ واحدٌ ... وَ نَحنُ عِندَنا مِنَ الاِسمِ الأَعظَمِ اثنانِ وَ سَبعونَ، وَ حرفٌ واحِدٌ عِندَ اللّهِ تَعالَى استَأثَرَ بِهِ فى عِلمِ الغَيبِ عِندَهُ .^۲
همانا اسم اعظم خداوند ، داراى هفتاد و سه حرف است و از اين تعداد ، تنها يك حرف آن ، در اختيار آصف [بن برخيا] بود ... و نزد ما از اسم اعظم ، هفتاد و دو حرف است . و يك حرف ، نزد خداى متعال است كه در انحصار خود او و در علم غيبش است.
نيز مواردى از ويژه سازى خويش و يا وابستگان از اموال شخصى ـ كه شرح آن در آداب ايثار گذشت ^۳ ـ استئثار ممدوح شناخته مى شود ، و به طور كلّى هر جا ويژه ساختن خود يا نزديكان بر اساس حكمت و منطبق با موازين عقل باشد ، استئثار ، ممدوح است.

«سَتَلقَونَ بَعدى أثَرَةً» ^۱ ـ كه منسوب به پيامبر خداست ـ مى گويد:
الأثَرَةُ ـ بِفَتحِ الهَمزَةِ وَ الثّاءِ ـ الاِسمُ مِن «آثَرَ يُؤثِرُ إيثارا» ، إذا أعطى . أرادَ أنّه يُستَأثَرُ عَلَيكُم فَيُفَضِّلُ غَيرُكُم فى نَصيبِهِ مِنَ الفَى ءِ. وَ الاِستِئثارُ ، الاِنفِرادُ بِالشَّى ءِ .^۲
اَثَرة (به فتح همزه و ثاء) اسم است از «آثر يؤثر إيثارا» يعنى عطا كرد . مراد [از حديث] ، اين است كه بر شما استئثار مى شود و ديگرى بيشتر از شما از بيت المال سهم داده مى شود . استئثار ، يعنى : چيزى را به انحصار در آوردن ، چيزى را ويژه خود گردانيدن .

استئثار ، در حديث

واژه «استئثار» در احاديث اسلامى ، كاربرد جديدى ندارد ؛ بلكه در همان معناى لغوى استعمال شده است.
در اين جا اشاره اى داريم به خلاصه و جمع بندى آنچه از پيشوايان اسلام در باره اين موضوع اخلاقى ، سياسى و اجتماعى روايت شده است و تفصيل آن در فصل هاى آينده خواهد آمد .

يك . انواع استئثار بر اساس احاديث

استئثار ، از منظر احاديث اسلامى ، به دو بخش تقسيم مى شود : استئثار ستوده و استئثار نكوهيده .

الف ـ استئثار ستوده

استئثار ستوده ، عبارت است از ويژه سازى خويش به حق ، مانند اين كه خداوند متعال ، بخشى از علوم را به خود ، ويژه ساخته است ، چنان كه از امام صادق عليه السلام