هوشیار در برابر دشمن

هوشیار در برابر دشمن

وَ لَا يَغْفُلُ عَنِ الْعَدُوِّ

ترجمه و شرح

«از دشمن غافل نمی‌شد».

امام حسن علیه السلام پس از اینکه برادر خویش را از انتقام‌جویی در بین جامعة ایمانی مبرا می‌داند، و او را انسانی بخشاینده معرفی می‌کند، بیدرنگ برای جلوگیری از سوء برداشت، با جملۀ دیگری هوشیاری و زیرکی در برخورد با دشمنان را از صفات او برمیشمارد. براساس این تعبیر، برادر امام علیه السلام باوجود برخورداری از روحی لطیف و قلبی صاف، هنگام تعامل با همنوعانش در جامعه، به گاهِ رویارویی با دشمنان هوشیار است و برای مقابله با اقدامات آنان آمادگی کامل دارد.

ملاصالح مازندرانی در توضیح این عبارت می‌گوید: دشمن بر دو نوع است: درونی و بیرونی. دشمن درونی همان نفس اماره است که صاحب خود را به بیراهه می‌برد و او را به نفس‌پرستی و دنیاطلبی و شهوت‌پرستی فرامیخواند؛ اما دشمن بیرونی، که دو گروه جن و انس را شامل میشود، آدمی را به زشتیها دعوت می‌کند و او را به ورطۀ هلاکت و گمراهی می‌کشاند. ^۱ اما مؤمن کامل، که شایستۀ برادری با امام معصوم است، در برابر دشمن درونی و بیرونی هوشیار است و با درایت و خردمندی با آنان برخورد میکند. البته دشمن‌شناسی، فرع بر عدم غفلت از او و برخورد خردمندانه با اوست. ازاین‌رو امام علیه السلام با این جملة کوتاه، در حقیقت سه ویژگی دشمن‌شناسی، هوشیاری در برابر دشمن و اقدام مناسب و خردمندانه با دشمنیهای او را از خصوصیات برادر خویش برشمرده است.

بنابراین، غفلت از دشمنْ کمکی بزرگ به او در عملی کردن دشمنی‌اش خواهد بود که امام مجتبی علیه السلام برادر خود را از این ویژگی مبرا و دشمن او را از یافتن فرصتِ ضربه زدن محروم میداند. او با عدم غفلت از دشمن، هم نشان میدهد که او را به‌خوبی میشناسد، و هم به‌خوبی آمادة بروز عکس‌العمل مناسب در برابر تحرکات دشمنش و فتنهگریهای اوست. بنابراین دشمنش را از هر صنف و گروه که باشد، جنی باشد یا از انسانها، همواره مأیوس و ناامید میکند.