دوری از عجله و شتاب

دوری از عجله و شتاب

كَانَ لَا يَلُومُ أَحَداً فِيمَا يَقَعُ الْعُذْرُ فِي مِثْلِهِ حَتَّى يَرَى اعْتِذَاراً

ترجمه و شرح

«در ملامت و سرزنش کسی که برای تقصیر خود عذر داشت شتاب نمی‌کرد تا زمانی که فرد برای آن عذر بیاورد».

روحیۀ لطیف و مهرورزیِ کسی که افتخار برادری با امام حسن مجتبی علیه السلام داشت، او را به این صفت نیک آراسته بود که در سرزنش اهل تقصیر شتاب نمی‌کرد و مجال عذرخواهی یا عذرتراشی به آنان می‌داد. این ویژگی برادر امام علیه السلام از شدت محبت و علاقۀ او به برادران حکایت می‌کرد.

یکی از شخصیت‌های بارز در بخشش تقصیر و عذرتراشی، «مادر» است. بیشترِ مادران نه‌تنها از تقصیر فرزندان خود به‌آسانی درمی‌گذرند و آنان را سرزنش نمی‌کنند، بلکه می‌کوشند تا برای کوتاهی آنان عذری بتراشند. دلیل این‌گونه رفتار چیزی نیست جز شدت محبت و دوستی مادران به فرزندانشان. جامعة ایمانی، بر محور محبت و مهرورزی به همنوعان و مؤمنان دیگر استوار است. بدیهی است اگر چنان‌که گفتیم، مؤمنانْ افراد جامعۀ ایمانیِ خود را همانند یکی از اعضا و جوارح خود بدانند، در جهت عیب‌پوشی و گذشت از تقصیر آنان برمی‌آیند و در عقوبت یا سرزنش آنان شتاب نخواهند کرد. مولای متقیان، امام علی علیه السلام، در جمله‌ای بسیار زیبا و دلنشین فرموده است:

اِقبَلْ عُذرَ أخيكَ، و إن لَم يَكُن لَهُ عُذرٌ فَالَتمِسْ لَهُ عُذرا؛^۱«عذر برادرت را بپذير و اگر عذرى نداشت، برايش عذرى بتراش».

پذیرش عذر اهل تقصیر، از سنت‌های نیکو و اصول شاخص در جهت حفظ الفت و صمیمیت و مودت میان افراد جامعۀ دینی است. از منظر آموزه‌های دینی، حفظ وحدت اجتماعی بدان سبب اهمیت بی‌اندازه‌ای دارد که منشأ خیر و برکات فراوانی برای جامعه و فردفرد آن خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر، روح توصیه‌های اخلاقی ـ اجتماعی دین، ایجاد و حفظ و تقویت دوستی و محبت میان افراد جامعه است. در این زمینه، احکام شرعی و اخلاقی و حقوقی فراوانی را می‌توان از متون دینی استخراج کرد. سخت‌گیری نکردن در تعاملات اجتماعی با هم‌نوعان به مفهوم عام آن، و پذیرش عذر تقصیر آنان یا فراتر از آن عذرتراشی برای آنان هنگام تقصیراتشان، یکی از ده‌ها حکم اخلاقی مبتنی بر آموزه‌های دینی است. گفتنی است که پذیرش عذر برادران دینی مبنای عقلایی دارد و تأمل در برکات فراوان آن هر خردمندی را به تصدیق و اعتراف به درستی آن واخواهد داشت. لذا امام علی علیه السلام در بیان خردمندیِ چنین انسانی می‌فرماید:

اعقل الناس اعذرهم للناس؛^۲«عاقل‌ترین مردم عذرپذیرترینِ آنان است».

اینک به درون خود رجوع کن و خود را بکاو و ببین آیا در زمرۀ عذرپذیرانی یا جزء افراد بهانه‌جو و کینه‌توز! آنگاه برای تقویت روحیة عفو و بخشش خطای دیگران، کمی در آثار آن بیندیش. برای یاری شما خوانندة گران‌قدر، برخی از آثار آن را می‌شمرم:

1. عفو، انسان بخشنده را در نظر دیگران عزیز می‌کند.^۳

2. عفو و بخشش، طول عمر را به دنبال دارد.^۴

3. عفو و بخشش، آدمی را از مقدرات ناگوار نگاه می‌دارد.^۵

4. پاداش عفو و بخشش، عفو و بخشش خداوند است.^۶

به‌راستی آیا می‌توان از این آثار گران‌بها که هریک به‌تنهایی آرزویی بزرگ به شمار می‌رود چشم‌پوشی کرد؟!