گذشته و آينده او را بيامرزد. ^۱ و چون اعمال ليالى و ايام آن ماهِ تمام احترام مفصَّلاً در كتاب سفينة النجاة والد ماجد فقير رحمه اللهبه تفصيل سمت تحرير يافته ، و الحمد للّه كه آن كتاب بين المؤمنين متداول و مناط عمل گشته ، لهذا تحرّزا عن الإطناب خوض نشد در آن باب .

قوله : و أوجب علينا من حقّهم ما قد وجب

ايجاب مأخوذ است از وجوب به معنى لزوم ؛ چنانچه مروى است كه : إذا افترق البيّعان وجب البيع ^۲ يعنى «هرگاه ميان فروشنده و خريدار مفارقت به هم رسيد ، بيع ايشان لازم گرديد» . پس ايجاب در لغت به معنى الزام و در اين جا اشارت است به اين كه مطيع ايشان مستحق ثواب و عاصى ايشان مستحق عقاب است و لفظ «قد وجب» به «قد» تحقيقى اشارت است به اين كه آنچه حضرت حق تعالى آن را واجب شرعى ساخته ، در نفس الامر وجوب عقلى داشته ؛ بنا بر اين كه ادله عقليه تمام است بر اين كه حسن و قبح اشياء ذاتى است ؛ به اين معنى كه عقل مخلّى از تشكيكات موسوسه جزم مى كند به اين كه بعضى افعال مثلاً در نفس الامر خوب است ؛ يعنى به حيثيتى است كه اگر مصالح و مفاسد تابعه و اغراض مطلقا در فعل و ترك آن مساوى باشد جمهور عقلا فاعل آن را مدح مى كنند و مى گويند كه «خوب كردى» و تارك آن را مذمت مى كنند و مى گويند كه «بد كردى و چرا كردى؟» مثل صدق و راستى ، و عكس اين است قبيح ذاتى مثل كذب . و تفصيل اين اجمال ظاهر مى شود از حواشى استاد قدس سرهبر عدّة الاُصول ؛ من أراد التحقيق فليرجع إليه كما يليق .پس در اين مقام مى گوييم كه چون تعيين حجج معصومين عليهم السلام از جمله الطاف مزيحه علّت و به اين سبب واجب است عقلاً بر جناب الهى و ترك آن از آن جناب قبيح ذاتى است و معلوم است كه اگر در نفس الامر احدى مى بود كه ازاحه علّت مكلفين به او بهتر از ائمه معصومين عليهم السلام در عصر ايشان مى توانست نمود ، البته خداوند عالميان او را حجّت مى ساخت در آن زمان ؛ تا تفضيل مفضول كه قبيح ذاتى