رساله شيخ بهايى درباره محمّد بن اسماعيل ۱
تحقيق: مهدى سليمانى آشتيانى
چكيده
محمّد بن يعقوب كلينى در كتاب شريف الكافى، حدود هزار روايت را از طريق محمّد بن اسماعيل نقل مى كند. بخش عمده اين روايات از فضل بن شاذان نيشابورى است. كلينى در نقل از فضل، وقتى محمّد بن اسماعيل را ذكر مى كند، كنيه يا نسبت او را تذكر نداده است. نزديك به بيست نفر، محمّد بن اسماعيلْ نام، در ميان راويان وجود دارد، كه برخى از آنها توثيق شده اند و برخى ضعيف هستند. شناسايى محمّد بن اسماعيلِ موجود در صدر اسناد كافى و به تَبَع آن، نوع تعامل ما با رواياتِ فضل بن شاذان، كه از طريق او نقل شده است، به بحث جدى ميان اهل حديث و رجال تبديل شده است. در رساله كه ارائه مى شود، شيخ بهايى معتقد است، مراد از محمّد بن اسماعيل در صدر اسناد الكافى، محمّد بن اسماعيل برمكى است. آراء ديگر دانشمندان و نقد نظر شيخ را در مقدمه اين رساله به اجمال مى آوريم.
كليدواژه ها: محمّد بن اسماعيل، نيشابورى، برمكى، ابن بزيع، فضل بن شاذان.
درآمد
1. مؤلف
در اين گفتارِ كوتاه، براى بسط شرح احوال و آثار شيخ بهايى، كه از روشن ترين ستارگان سپهر علم و فضيلت است، مجالى وجود ندارد، ولى براى آن كه بى نصيب از ذكر او نمانيم، چند سطرى را از صدرالدين سيد على خان مدنى دشتكى شيرازى، صاحب رياض السالكين در تكريم شيخ بهايى مى آوريم:
هو الإمام الفاضل، المحقّق النحرير، المحدّث الفقيه المجتهد، النحوى الكبير، مالك أزمّة الفضائلِ والعلوم، مُحْرِز قَصَبات السَبق فى حلبتى المنطوق والمفهوم، شيخ العلم وحامل لوائه، بدر الفضل وكوكب سمائه، أبو الفضائل بهاء الدين محمّد بن الشيخ عزّ الدين حسين بن الشيخ عبد الصمد بن الشيخ الإمام شمس الدين محمّد بن على بن حسن بن محمّد بن صالح الجُبعى العاملى الحارِثى الهمدانى رحمه اللهتعالى. ۲
1.دوفصلنامه علمى تخصصى حديث انديشه، سال دوم، شماره چهارم، پاييز و زمستان ۱۳۸۶، ص ۶۰ ـ ۷۰.
2.الحدائق الندية فى شرح الفوائد الصمدية، ص ۴.
